Radon Nedir?
Radon renksiz, gözle görülmez, tatsız, kokusuz ve radyoaktif bir gazdır. 1899 yılında Ernest Rutherford ve 1900 yılına Friedrich Ernest Dorn tarafından keşfedilen radon gazı alfa parçacığı yaymakta olup müsaade edilen miktarların üzerinde solunduğunda akciğer kanseri riskini arttırmaktadır.
Radon yine radyoaktif bir madde olan uranyumun bozunması sonucu oluşur ve radon kendisi alfa parçacığı yayarak plutonyuma dönüşür.
Radyoaktif Radon Gazının yarı ömrü 3.8 gündür.
Resim 1: Radyoaktif Radon Gazının oluşum süreci
Radonun toplum ile ilgisi günlük yaşamda karşılaşılan ve özellikle ev yapım malzemesi olarak tullanılan taş, toprak, çimentoda doğal olarak bulunması ve sürekli olarak ortama serbest olarak yayılması ve nefes yoluyla akciğerlerimize ulaşmasıdır. Sonuçta radon akciğer kanseri riski oluşturmakta veya mevcut riski arttırmaktadır.
USA Çevre Koruma Ajansı (EPA-Environmental Protection Agency) yılda 20.000 akciğer kanseri vakasının radon gazına bağlı olduğunu söylemektedir.
Evlerimizde radona maruziyeti etkileyen faktörler:
Evlerimizin yapıldığı arazide bulunan doğal uranyumun miktarı ve uranyumdan oluşan radonun ev tabanında bulunan aralıklardan eve sızması, evdeki yapı malzemesinden kaynaklanan radonun havaya karışması maruziyeti etkileyen önemli etkenlerdir. Radon gazının havadaki miktarı bölgeden bölgeye ve ülkeden ülkeye göre değişim gösterir.
Resim 2: Radonun ev ortamına giriş yolları
Özellikle soğuk havalarda evlerin ısıtılması sonucu evdeki basınç az ve dışardaki basınç fazla olur ve bu nedenle içerdeki radon oranı yükselir. Aynı durum rüzgarlı havalar için de geçerli olduğu için radon oranı içerde artar.
Yaz aylarında ise iyi havalandırılmış işyeri ve evlerde dışarısı ile basınç farkı olmayacağı için ortamdaki radon seviyesi azalır.
Ortamdaki Radon miktarı ölçülebilir mi?
Radon miktarı ölçüm cihazları ile saptanabilir. Her ülke veya uluslararası örgütler örneğin Uluslararsı Atom Enerjisi Kurumu evlerde müsaade edilebilir seviyede olması gereken miktarı belirlemiştir.
İngiltere’de NRPB (The National Radiological Protection Board) radon miktarını dışarda ortalama 4 Bq/m3, evlerde ortalama 20 Bq/m3 olarak belirlemiş eğer radon mikarı evlerde 200 Bq/m3’ün üzerine çıkar ise müdahale edilmesi gerektiğini (action level) ifade etmiştir.
Bequerel Nedir?: Bq, bir radyoaktivite birimi olup Bequerel’in kısa yazılışıdır. Eğer bir radyoaktif madde saniyede bir bozunma yapıyor (örneğin saniyede bir alfa, beta veya gamma parçacığı yayıyor) ise o radyoaktif maddenin aktivitesi 1 Bq’dir.
Yarı Ömür Nedir?: Bir radyoaktif atomun aktivitesinin yarıya düşmesi için gerekli süreye yarılanma ömrü adı verilir.
USA Çevre Koruma Ajansı (EPA)’da benzer bir limit koymuştur. EPA’ya göre saptanan maksimum limit 148 Bq/m3’tür.
Radyoaktif Radona Bağlı Akciğer Kanseri Bir Meslek Hhastalığıdır.
Radon ev ortamının yanında özellikle maden ocaklarında, tünellerde, mağaralarda ve yeraltı sularında görülmektedir. BEIR (Rapor No: VI)’in yayınına göre kapalı madenlerde yapılan epidemiyolojik araştırmada madenerde çalışan 68.000 maden işçisinin içinde 2.700 işçi radona bağlı mesleki akciğer kanserine yakalanmıştır.
Radona Maruziyeti Etkileyen Faktörler Nelerdir?:
Maruziyet süresi ve maruz kalınan radon seviyesi arttıça risk artar.
Sigara içenlerde radona bağlı akciğer kanseri riski sigara içmeyenlere göre daha fazladır.
Çocuklar ve yaşlılar yetişkinlere oranla radona karşı daha hassastır.
Jeolojik olarak uranyum bulunan arazilerde yapılan evlerde radona maruziyet uranyum miktarı az olan bölgelere göre daha fazladır.
Evlerin birinci ve zemin katlarında radon miktarı fazladır.
Radona Maruziyet Nasıl Önlenir?
Ev inşa edilecek alanların radon haritası çıkarılmalı ve inşaat alanları radon seviyelerine göre belirlenmelidir.
Radonun sızmayacağı kalitede inşaat yapılması ve inşaat malzemesi kullanılması.
Radona dirençli evler aynı zamanda neme ve ısı kaçaklarına karşı da dirençlidir. Bu nedenle koruyucu tedbirler ucuz ve kolaydır.
Evlerin havalandırılması radonun evde birikmesini önleyeceği için gereklidir.
Kaynak: Biological Effects of Ionizing Radiation (BEIR) VI Report: “The Health Effects of Exposure to Indoor Radon”
Web sayfası: www.epa.gov/ıaq/radon/,www.radon.com/radon/
