Spiral, dünya genelinde aile planlaması açısından çok önemli bir yere sahiptir; ancak enfeksiyon korkusu nedeniyle, gelişmiş batı ülkelerindeki kullanımı azalmıştır. Bakırlı spiraller, tüplerin bağlanmasına yakın derecede etkili, güvenli ve uzun süreli bir doğum kontrolu olanağı sağlar.
Spiraller genel olarak ele alındığında, birinci yıldaki başarısızlık oranı % 2-3, kendiliğinden düşme oranı % 5-10, özellikle kanama ve ağrı nedeniyle çekilme oranı da % 10-15 kadardır. Modern spirallerin deneyimli kişiler tarafından takılması durumunda bu oranlar düşer; örneğin birinci yıldaki başarısızlık oranı % 1’in altına inebilir.
SPİRAL ÇEŞİTLERİ
1. Saf spiraller: Herhangi bir metal ya da hormon içermezler. Bir zamanlar bizde yaygın olarak kullanılmaktaydı (Lippes Loop);ancak şimdi kullanımı terkedilmiştir.
2. Bakırlı spiraller: Bakır içerirler. Nova-T ve Multiload-375 en sık kullanılanlarıdır.
3. Hormon salgılayan spiraller: Progesteron hormonu salgılarlar. Adet sırasındaki ağrıyı ve kanamayı azaltıcı etkileri de vardır. Ayrıca bu hastalarda pelvik enfeksiyon riskinde azalma görülür. Yılda bir değiştirilmesi gerekenler (Progestasert) olduğu gibi 7-10 yıl arasında kullanılanları da (LNG-20) bulunur. Yurdumuzda bu türün tek örneği Mirena, henüz piyasaya çıkmıştır.
ETKİ MEKANİZMASI
RIA, spermlerin rahim içerisinden yukarıya (yumurtaya) doğru geçişini engellemek yoluyla etki gösterir. Spermleri öldürme, hareketlerini ve fertilizasyon kapasitesini azaltma etkileri vardır. Rahim içerisinde oluşturduğu reaksiyon ve rahim ağzından salgılanan mukusu koyulaştırıcı etkileri ile spermlerin yumurtaya ulaşmasına engel olurlar. Nadiren, rahim içine yerleşmeyi önleyici özelliği nedeniyle acil doğum kontrolunda da spiralden yararlanılır. Korunmasız ilişki sonrası, ilk 4-5 gün içinde RIA takılması gebeliği önler. Progesteron salgılayan spiraller, spermler üzerindeki etkiye ek olarak rahim iç dokusunda incelme ve bazan da yumurtlamayı engelleme yoluyla etki gösterirler.
DIŞ GEBELİK VE RIA
Spiral kullanmak, daha sonra dış gebelik gelişme riskini artırmaz. Dünya Sağlık Örgütü’nün yaptığı bir çalışmada, dış gebelik riskinin spiral kullananlarda kullanmayanlara göre yarı yarıya daha az olduğu saptanmıştır. Bu risk, bakırlı spiral kullananlarda daha da (% 90 kadar) azdır. Progesteron salgılayan bazı spiral türlerinde, dış gebeliğe karşı koruyucu bir etki görülmez. Ancak Mirena (progesteron salgılayan bir spiral türü) kullanan kadınlarda, yumurtlama da önlendiği için dış gebeliğe daha az rastlanır.
Bu özelliği nedeniyle, daha önce dış gebelik geçirmiş hanımlarda spiral takılması doğum kontrolu yönünden iyi bir seçim olacaktır.
YAN ETKİLER
Spiral, iyi hasta seçimi ve uygun takılma tekniği uygulandığı takdirde, çekildikten sonra kısırlık sorununa yol açmaz. Bir sorun nedeniyle spiral çekilse bile, daha sonraki doğurganlık oranlarının normal olduğu bildirilmektedir. Bu, daha çok tek eşi bulunan kadınlar için geçerlidir.
En çok spiral çekilmesini gerektiren şikayetler, kanama ve adet sancısının artmasıdır. Spiral takılmasını izleyen bir yıl içinde, bu nedenlerle % 5-15 oranda hastanın spirali çekilmektedir. Progesteron salgılayan spirallerde, bu sorun pek görülmez. Bu nedenle, aşırı kanaması ve sancısı olan hastalarda progesteron salgılayan spiraller tercih edilmelidir. Ancak progesteron salgılayan spirallerde, uzun dönemde rahim iç tabakasında incelme olduğu için, bu hastalarda zaman zaman lekelenmeler görülebilir. İlk birkaç ay sancı şikayetleri biraz daha fazla olduğu için, bu dönemde bir tür ağrı kesici (nonsteroid antienflamatuvar ) kullanmak yararlı olacaktır.
Bakırlı spiraller takıldıktan sonra, adet kanaması yaklaşık % 55 oranda artar. Ayrıca, kanama süresi birkaç gün uzar. Uzun süre spiral kullanan hastalarda, zaman zaman demir ve hemoglobin düzeyi kontrol edilmelidir. Progesteron salgılayan spirallerde ise, kanamanın azalması ile sivilceler ve tüylenme görülebilir.
Bazı hastalar vaginal akıntıdan şikayetçi olabilir. Bu durumda bir enfeksiyon olup olmadığı araştırılarak, spirali çıkarmadan uygun tedaviyi yapmak gerekir.
Uzun süre spiral kullananlarda, rahim ve rahim ağzı kanserlerinde azalma görüldüğü saptanmıştır. Muhtemelen bunun nedeni, hücresel tepkileri etkileyen birtakım biyokimyasal düzenlemelerdir.
Spirale bağlı enfeksiyon, genellikle iyi takılma tekniği uygulanmayan hastalarda ve daha çok ilk 3-4 ay içerisinde görülen bir durumdur. Bu nedenle, spiral takılmadan 1 saat kadar önce koruyucu antibiyotik kullanımı uygun olabilir. Ancak cinsel yolla bulaşan hastalıklar yönünden düşük risk grubundaki kadınlarda, bunun fazla bir yararı yoktur.
SPİRAL VE GEBELİK
Spirale rağmen oluşan gebeliklerde bazı riskler söz konusudur. Bu hastalarda, kendiliğinden düşük riskinin % 40-50 olduğu bildirilmektedir. Bu nedenle, böyle hastalarda spiralin ipi görülüyorsa çekilmesi önerilmektedir. Spiral kolayca çekilebilirse, düşük riski normale döner.
Bazı spiral türlerinde (örneğin Dalkon Shield) gebelik sırasında enfeksiyon riski artar. Gebeliği ve rahim hassasiyeti bulunan kadınlarda hemen antibiyotik tedavisi başlanmalı ve hastane şartlarında spiral çekilmelidir. Çünkü, bu hastalarda septik şok görülebilir. Spiral ile gebe kalan kadınların bebeklerinde herhangi bir doğuştan anormallik saptanmamıştır. Gebeliği spiral ile devam eden hastalarda, erken doğum riskinin dört kat arttığı bildirilmektedir. Kullanımda olan modern spirallerle, gebelik sırasında başka bir komplikasyon gözlenmemiştir.
SPİRAL TAKILMAMASI GEREKEN DURUMLAR
* Gebelik
* Yeni geçirilmiş, geçirilmekte olan ya da tekrarlayan pelvik enfeksiyon
* Teşhis konulmamış vaginal kanama
* Rahim anatomisinde bozukluk
* Büyük myomlar
* Kronik bağışıklık yetmezliği
* Bakır alerjisi (bakır içeren spiraller için)
* Wilson hastalığı (bakır içeren spiraller için)
SPİRALİN TAKILMA ZAMANI
Spiral, doğumdan, düşükten veya kürtajdan hemen sonra ya da gebe olmayanlar için herhangi bir zamanda güvenle takılabilir. Ancak, kendi kendine atılma oranının yüksekliği nedeniyle 3 aydan büyük düşüklerden ve doğumlardan sonra, 1 ay beklemek daha uygun olur. Adetin son günleri, spiral takmak için en çok tercih edilen zamandır. Bunun avantajı, hastanın gebe olmadığından emin olmak, rahim ağzının biraz açılmış olması nedeniyle hastanın acı hissetmemesi ve spirale bağlı kanamanın adet kanaması nedeniyle farkedilmemesidir.
SPİRAL TAKTIRANLARA ÖNEMLİ UYARILAR
* İstenmeyen gebeliklere karşı korunma, spiral takıldıktan hemen sonra başlar.
* Adetler daha uzun ve daha fazla miktarda olabilir; tampon kullanılabilir (progesteron salgılayan spirallerde bu soruna rastlanmaz.
* RIA takıldıktan sonraki ilk aylarda pelvik enfeksiyon riski biraz artar.
* Vagina mukozası yoluyla bulaşan enfeksiyonlara karşı, ayrıca prezervatif kullanmak gerekir.
* RIA takılı olanlarda dış gebelik görülebilir.
* RIA kendi kendine düşebilir ya da aşağı sarkabilir. Her ay spiralin ipi hasta tarafından kontrol edilmeli ve bir anormallik durumunda doktora başvurulmalıdır.
* Spiralin süresi dolduğunda, bir sorun yoksa yeni bir spiral hemen takılabilir.
Uzm.Dr.Ahmet Türker tarafından hazırlanmıştır.
