BRCA gen testi BRCA1 ve BRCA2 olarak adlandırılan iki meme kanseri yatkınlık genindeki zararlı değişikliği (mutasyon) tanımlamak için yapılan DNA analizi yöntemidir. Bu genlerdeki mutasyon kalıtsal olarak kadınların genel nüfusa göre meme kanseri ve yumurtalık kanserine yakalanma riskini arttırmaktadır.
BRCA1 ve BRCA2 tümör baskılayıcı proteinleri üreten genlerdir. Bu proteinler DNA hasarlarının onarımına yardımcı olurlar ve aynı zamanda hücrenin genetik materyalinin istikrarının sağlanmasında rol oynarlar .
Bu genler mutasyona uğrarsa veya tümör baskılayıcı proteinin yapılamaması yada düzgün çalışamayacak şekilde yapılmasına neden olacak derecede farklılaşırsa, DNA hasarı uygun şekilde tamir edilemez. Bunun sonucunda hücreler kansere neden olabilecek genetik değişikliklere uğrarlar.
BRCA1 ve BRCA2 genlerindeki belirli kalıtsal mutasyonlar kadınlarda meme ve yumurtalık kanserlerinin ve çeşitli başka kanser türlerinin riskini arttırabilir. BRCA1 ve BRCA 2 gen mutasyonları kalıtsal göğüs kanserlerinin yaklaşık yüzde 20-25’inde ve tüm meme kanserlerinin ise yaklaşık yüzde 5-10’unda görülmektedir.
Buna ek olarak, genel olarak yumurtalık kanserlerinin yaklaşık yüzde 15 inde BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu görülmektedir. BRCA1 ve BRCA2 mutasyonları ile ilişkili meme kanserleri daha genç yaşta ortaya çıkma eğilimindedir.
Zararlı bir BRCA1 veya BRCA2 mutasyonu kişinin anne ya da babasından genetik miras olarak geçebilir. Bu genlerin birinde mutasyon taşıyan bir ebeveynin mutasyonu kalıtım yoluyla çocuklarına aktarma şansı yüzde 50’dir. BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu görülen bir kişinin ikinci gen kopyası normal olabilir.(Genler biri anneden, diğeri babadan gelmek üzere iki kopyadır)
Bir kadının yaşam boyu meme veya yumurtalık kanseri olması riski kalıtsal BRCA1 veya BRCA2 mutasyonu ile büyük ölçüde artar.
Meme kanseri:
Genel popülasyonda kadınların yaklaşık yüzde 12’si yaşamları boyunca meme kanserine yakalanmaktadır. En son tahminlere göre, zararlı kalısal BRCA1 mutasyonu olan kadınların yaklaşık % 55-65’i ve zararlı kalısal BRCA2 mutasyonu olan kadınların yaklaşık % 45’i 70 yaşlarında meme kanserine yakalanacaktır.
Yumurtalık kanseri:
Genel popülasyonda kadınların yaşamları boyunca yaklaşık yüzde 1,4’ünde yumurtalık kanseri gelişmektedir. Buna göre, en son tahminlere göre, zararlı kalısal BRCA1 mutasyonu olan kadınların yaklaşık % 39’u ve zararlı kalısal BRCA2 mutasyonu olan kadınların yaklaşık %11-17’si 70 yaşlarında yumurtalık kanserine yakalanacaktır.
Bu yaşam boyu risk tahminleri daha önce mevcut olanlardan farklıdır ve konuyla ilgili daha fazla bilgi elde ettikçe, ek araştırmalar yapıldıkça tahminler değişebilir. Şu an için zararlı BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu olan ve olmayan kadınlarda kanser riski karşılaştırmaları ile ilgili yağılmış yeterli uzun süreli çalışma yoktur.
Meme, yumurtalık ve diğer kanserlerde aile öyküsü, üreme sağlığı geçmişi gibi diğer risk faktörleri de gözden kaçırmamalıdır. Ancak bu faktörlerden hiçbirisi kalıtsal BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu kadar güçlü değildir.
BRCA1 ve BRCA2 zararlı mutasyonları göğüs ve yumurtalık kanserine ek olarak birçok kanser riskini de arttırır. Kadınlarda BRCA1 mutasyonu Fallop tüpü kanseri ve periton kanseri riskini,erkeklerde BRCA2 mutasyonu ve bir dereceye kadar BRCA1 mutasyonu meme kanseri, prostat kanseri riskini, hem kadında hem de erkekte BRCA1 veya BRCA2 mutasyonu pankreas kanseri riskini arttırmaktadır.
BRCA1 ve BRCA2 zararlı mutasyon görülme sıklığı Eskenazi Yahudi kökenlilerde genel populasyona oranla artmıştır. Ayrıca Norveç, Flemenk, ve İzlanda halkları gibi dünyadaki diğer etnik ve coğrafi nüfuslarda zararlı BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu prevalansı yüksektir.
BRCA1 ve BRCA2 gen testi kimlere yapılmalıdır?
Zararlı BRCA1 ve BRCA2 gen mutasyonları genel popülasyonda nispeten nadir olduğundan çoğu uzman testlerin kanser oluşmamış ancak ailesinde güçlü bir meme kanseri veya yumurtalık kanseri geçmişi olan veya BCRA-1 veya BCRA-2 mutasyonlu akrabası olan kişilerde yapılmasını önermektedir.
Aile öyküsü için genel test kriterleri şunlardır:
- 50 yaşından önce tanısı konmuş meme kanseri öyküsü
- Her iki göğüste birden meme kanseri öyküsü
- Hem göğüs, hem yumurtalık kanseri öyküsü
- Birden fazla göğüs kanseri odağı öyküsü
- Aile bireylerinden birinde BRCA1 ve BRCA2 gen mutasyonu ile ilgili kanser öyküsü
- Erkek bireyde meme kanseri öyküsü
- Eskenazi Yahudi kökenli olmak
Profesyonel otoriteler ailesinde BRCA1-BRCA2 gen mutasyonu olduğu bilinse bile çocuklarda testin yapılmasını önermez. Ancak çocuk ergenleştikten sonra gerekli genetik danışmanlık hizmetlerini aldıktan sonra test yapılmalıdır.
Genel olarak test yapılmadan önce ve yapıldıktan sonra genetik danışma tavsiye edilmektedir.Bu danışmanlık Kanser genetiği deneyimli bir sağlık profesyoneli tarafından yapılmalıdır. Genetik danışma, genellikle test süreci dahil olmak üzere birçok yönleri kapsar:
- Bireyin kişisel ve aile tıbbi geçmişine dayalı kalıtsal kanser risk değerlendirmesi
- Genetik testlerin uygunluğunun tartışılması
- Pozitif veya negatif test sonucunun tıbbi etkileri
- Test sonucunun bazen bilgilendirici olmayabilme olasılığı
- Genetik test sonuçlarının psikolojik riskleri ve faydaları
- Mutasyonların çocuklara geçme riski
- Kullanılabilecek özel testler ve test tekniklerinin açıklaması
Test Nasıl Yapılır?
Test koldaki bir toplardamardan iğneyle alınan kan örneğinden yapılmaktadır. Kişinin kanı laboratuvarda, doktor muayenehanesinde, hastanede ya da bir klinikte alındıktan sonra laboratuvara gönderilir. Test sonuçlarının çıkması ise birkaç haftadan birkaç aya kadar uzayabilir.
Test Sonuçları Ne Anlama Gelir?
BRCA1 ve BRCA2 gen mutasyonu testi birkaç olası sonuç verebilir:
Pozitif sonuç, negatif sonucu veya belirsiz sonuç.
Pozitif test sonucu:
Kişide bilinen BRCA1 ve BRCA2 genlerinde kalıtsal zararlı mutasyon mevcuttur ve bu nedenle, bazı kanser türlerinin gelişme riski vardır.Ancak, pozitif test sonucu kişide kesinlikle bir kanser gelişeceğini veya kanserin ne zaman gelişeceğini göstermez. Kalıtım yoluyla geçmiş zararlı BRCA1 veya BRCA2 mutasyonu taşıyan birçok kadında kanser gelişmemektedir.
Pozitif genetik test sonucunun gelecek nesiller de dahil olmak üzere aile üyeleri için önemli psikolojik, sağlık ve sosyal etkileri olabilir. Diğer çoğu tıbbi testlerin aksine, genetik testler sadece test yapılan kişinin değil o kişinin yakınları hakkında da bilgiler verir.
Kişide kanser geliştirecek olsun ya da olmasın, zararlı BRCA1 veya BRCA2 mutasyonları taşıyan kişilerin oğulları ve kızlarına bu mutasyonlar geçebilir. Her çocuğun bir ebeveyninden mutasyonu kalıtım yoluyla alma şansı % 50’dir.
Bir kişide zararlı BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu saptandığı takdirde, bu onun kardeşlerinde de mutasyonu kalıtsal olarak alma şansının % 50 olduğu anlamına gelecektir.
Negatif test sonucu:
Negatif test sonucunu değerlendirmek aile öyküsüne bağlı olarak değişiklikler gösterebileceği için, pozitif test sonucunu değerlendirmekten daha zor olabilir.
Test yaptıran kişinin 1. veya 2. derece akrabalarında bilinen bir BRCA1 veya BRCA2 mutasyonu varsa negatif test sonucu açıktır: Test yaptıran kişide gen mutasyonu yoktur, ve çocuklarına mutasyonlu gen geçişi olmayacaktır.Bu sonuca “gerçek negatif” sonuç denmektedir. Kansere yakalanma olasılığı normal bireylerinki ile aynıdır.
Test yaptıran kişinin ailesinde gen mutasyonu olasılığı varsa ancak bu mutasyon kanıtlanmadıysa negatif test sonucu daha az açıktır: Test yaptıran kişide bilinen BRCA1 veya BRCA2 gen mutasyonu yoktur.
Ancak bilim adamları hala yeni BRCA gen mutasyonları keşfetmektedir ve şu an için bilinmeyen bir mutasyon bu testte saptanamayacaktır. Ailede gen mutasyonu olasılığı aile öyküsü ile saptanmış olan ancak bilinen gen mutasyonlarından biri kanıtlanmamış ise bu olasılığın henüz bilinmeyen mutasyonlar nedeni ile olup olmadığı belirsizliğini koruyacak ve negatif test sonucu kesin bir kanıya varılmasını engelleyecektir.
Testi yaptırmadan önce bu testte belirlenemeyecek BRCA1 ve BRCA2 gen mutasyonu dışında kanser olasılığını arttırabilecek gen mutasyonları olduğunu göz önünde tutarak mutlaka bir genetik danışman ile testin olası faydaları, başarısızlıkları vs. konuları tartışmalıdır.
Belirsiz test sonucu: Bazen test sonucunda genlerde daha önceden kanserle ilişkilendirilmemiş değişiklikler ortaya çıkabilir. Buna “belirsiz” test sonucu veua “belirsiz öneme sahip genetik varyasyon” denir. Yapılan bir araştırmaya göre testi yaptıran kadınlar arasında % 10 düzeyinde belirsiz sonuç çıkmaktadır. Belirsiz test sonucu genetik danışan tarafından değerlendirilmelidir.
Pozitif test sonucu sonrası neler yapılır?
Test sonucu pozitif çıkan kişilerde uygulanacak yöntem için çeşitli seçenekler vardır.
Tarama testlerinin sıklığı arttırılabilir: Her 6 ayda bir klinik meme muayenesi, her yıl MR (manyetik rezonans) ve mammografi ile takip önerilir (Bazı uzmanlar 6 ayda bir mamografi ve MR önermektedir). Amaç oluşabilecek kanseri en erken safhada tanımak ve olası tedavi başarısını ve hayatta kalma şansını arttırmaktır. Bunun yanı sıra aylık kendi kendine meme muayenesi yapmak gereklidir.
Yumurtalık kanserleri için ise altı ayda bir pelvik muayene, senede bir transvajinal ultrasonografi ve kanda CA-125 ( kanser antijeni 125) aranması önerilebilir. Ancak yumurtalık kanserlerinde bu tür testlerin erken tanıda veya hayatta kalım oranlarının artmasında çok faydalı olmadığı bilinmektedir.
Profilaktik (Risk azaltıcı) Cerrahi. Risk taşıyan organların alınmasıdır. Kadınlarda her iki göğüsün çıkarılması (bilateral profilaktik mastektomi) meme kanseri riskini azaltır. Yumurtalıklar ve fallop tüplerinin alınması (bilateral profilaktik salpingo-ooferektomi) yumurtalık kanseri riskini ve aynı zamanda meme kanseri riskini azaltır. Ancak yapılan bu cerrahi işlemler kanser olasılığını hiçbirzaman tamamen ortadan kaldırmaz.
Önleyici İlaç Tedavisi: Tamoxifen, raloxifene gibi ilaçlar meme kanseri riskini azaltmaktadır. Bazı çalışmalara göre Tamoksifen yüksek riski olan kadınların meme kanserine yakalanma riskini yaklaşık yüzde 50 oranında azaltır. Bazı küçük çaplı çalışmalar Tamoksifenin özellikle BRCA2 gen mutasyonu olan kadınlarda riski azaltmaya yardımcı olduğunu göstermiştir.
Oral kontraseptif ( doğum kontrol hapı) kullanımının BRCA mutasyon taşıyıcılarında yumurtalık kanseri riskini azalttığı gösterilmiştir. Ancak beş yıldan fazla süreyle oral kontraseptif kullanımında ise meme kanseri riski biraz artar.
Yararlanılan Kaynaklar
- http://www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/Risk/BRCA
- http://www.mayoclinic.org/tests-procedures/brca-gene-test/basics/results/prc-20020361
