Cranberry (Vaccinium macrocarpon =Turna Yemişi) yüzyıllar boyunca hem gıda hem ilaç olarak kullanılmıştır. Kuzey Amerika’ya özgü olan bu bitki mesane ve böbrek hastalıklarını tedavi etmek için Amerikalı yerliler tarafından kullanılmıştır. İngiltere’den Amerika’ya gelen ilk yerleşimciler iştah kaybı, mide problemleri, kan bozuklukları, ve yeterli C vitamini alınamamasına bağlı olarak gelişen iskorbüt hastalığının tedavisinde çiğ veya pişmiş cranberry kullanımını öğrenmişlerdir.
Cranberry en sık Escherichia coli (E. coli) olarak bilinen bakterilerin neden olduğu idrar yolu enfeksiyonları (İYE), önlenmesi için kullanılır. Önceleri idrarı asidik hale getirip bakterileri öldürdüğü düşünülse de son çalışmalar bakterilerin idrar yolu duvarlarına takılmasını önleyerek etki gösterdiğini göstermektedir. Birçok bilimsel çalışma idrar yolu enfeksiyonlarının önlenmesi için (tedavisi için değil), kapsüller veya meyve suyu olarak kullanımının yararlı olduğunu göstermektedir.
Tarihsel olarak, meyve ve yaprakları, yaralar, idrar bozuklukları, ishal, şeker hastalığı, mide rahatsızlıkları ve karaciğer sorunları gibi çeşitli problemlerde kullanılmıştır. 4
Daha yakın zamanlarda ise idrar yolları enfeksiyonlarının tedavisi, mide ülserine yol açabilen Helicobacter pylori (H. pylori) enfeksiyonlarının tedavisi, ya da diş plaklarını önlemek için halk arasında geleneksel ilaç olarak kullanılmaktadır. Cranberry’nin antioksidan ve antikanser etkinliğe sahip olduğu rapor edilmiştir.
Kuzey Amerika kökenli bir bitki olan cranberry bataklıklarda, torflu arazilerde yetişen, küçük kırmızı-siyah meyveli sürekli yeşil yaprakları olan çalı tipi bir bitkidir. Pembe çiçekleri vardır ve meyveler Haziran ve Temmuz aylarında görülür.
Meyvesinin içerdiği proantosiyanidinler antioksidan özelliklerinin bir kısmını ve aynı zamanda canlı kırmızı-siyah rengini verir. Antioksidanlar DNA hasarı sonucu oluşan serbest radikalleri nötralize ederler ve kalp hastalığı, diyabet, kanser ve diğer hastalıklarda yararli oldukları düşünülmektedir.
Turna yemişi ayrıca başka önemli bir antioksidan olan C vitamininin mükemmel bir kaynağıdır.
Cranberry : Kullanılan bölümleri
Olgunlaşmış meyveleri, taze veya kurutulmuş olarak ya da meyve suyu formunda yiyecek veya ilaç olarak kullanılır.
Tıbbi Kullanımları ve Endikasyonları
İdrar yolu enfeksiyonları
Turna yemişi hakkında yapılmış olan çeşitli çalışmalar özellikle sık idrar yolu enfeksiyonu olan kadınlarda, mesane ve uretra da idrar yolu enfeksiyonunu önlemeye yardımcı olduğunu göstermektedir. Yaşlı kadınlarda yapılan bir çalışmada, yaban mersini suyu, plasebo ile karşılaştırıldığında, mesane bakterilerinin miktarını azaltmıştır. Başka bir çalışmada sık İYE öyküsü olan kadınlarda Turna yemişi kapsülünün kullanımının plasebo alanlara oranla daha az İYE olduğunu gösterilmiştir.
Ancak, çalışmalar mevcut bir idrar yolu enfeksiyonunun tedavisinde Turna yemişinin etkili olmadığını göstermiştir. Turna yemişi bakterilerin idrar yolları duvarlarına takılmasını engeller, oysa idrar yolu enfeksiyonu zaten geliştiyse ve bakteriler idrar yolu duvarlarına yapışmışsa etkili olamamaktadır. Turna yemişi bu yüzden İYE’nin tedavisinde değil, sadece önlenmesinde etkilidir. İYE geleneksel antibiyotiklerle tedavi edilmelidir.
Ülserler
Turna yemişinin mide ülserine neden olabilecek Helicobacter pylori adlı bakterinin mide duvarlarına yapışmasını önleyebileceğine dair iki çalışma yapılmıştır. Ancak bu konuda daha fazla araştırma sonucuna ihtiyaç vardır.
Diğer kullanım alanları
Henüz yeterli kanıt olmasa da Cranberry’nin aşağıdaki hastalıklarda kullanımı için çalışılmalar sürmektedir:
Kanser – Bazı invitro ve hayvan çalışmaları cranberry’nin kanser hücrelerininin büyümesini durdurmaya yardımcı olabileceğini düşündürmektedir.
Yüksek kolesterol – Bir ön çalışmada cranberry suyu içiminin HDL “iyi” kolesterol seviyelerini yükselttiği bulunmuştur.
Virüsler – İnvivo çalışmalarda cranberry’nin bazı virüslerle mücadele edebileceği görülmüştür. Ancak daha birçok çalışmaya ihtiyaç vardır.
Diş plakları: Cranberry’nin dişlerdeki plak oluşumuna neden olan bakterilerin dişlere yerleşimini önleyebileceğine dair çalışmalar vardır.
Yan Etkiler ve Uyarılar
Tıbbi bitkiler her ne kadar sağlığı desteyebilir veya tedavi de kullanılabilir olsalar bile diğer bitkiler ve ilaçlarla kullanıldıklarında istenmeyen etkilere neden olabilecekleri için mutlaka bir sağlık profesyoneli gözetiminde, dikkatlice kullanılmalıdır.
Cranberry suyu genellikle hamile kadınlar için bile güvenli bir gıda takviyesi olarak kabul edilir ve bilinen hiçbir ciddi yan etkisi yoktur. Ancak hamile ve emziren kadınların herhangi bir gıda takviyesi kullanmadan önce doktoruna danışması gerekmektedir. Aşırı miktarlarda cranberry suyu içilmesi mide barsak rahatsızlıklarına ve ishale neden olabilir.
Cranberry içindeki kimyasalların yüksek oksalat içeriği nedeniyle bazı kişilerde böbrek taşı riskini artırabilir. Eğer böbrek taşı varsa cranberry takviyeleri almadan veya suyunu içmeden önce doktorunuzla konuşun.
Mevcut bir İYE durumunda cranberry kullanmayın, doktorunuza görünün.
Çoğu cranberry suyuna şeker eklenmiştir ve diyabeti olan kişiler dikkatli olmalıdır.
Aspirin alerjisi olan kişiler de cranberry alerjisi de olabilir.
Olası Etkileşimler
Warfarin (Coumadin) – Cranberry warfarin gibi kan inceltici ilaçlar alan kişilerde kanama riskini artırabilir.
Aspirin – Cranberry aspirin gibi salisilik asit içerir. Bir kan inceltici kullanıyorsanız ya da aspirin alerjiniz varsa cranberry kullanmayın.
Diğer ilaçlar – Cranberry karaciğer tarafından parçalanan ilaçlar ile etkileşime girebilir. Eğer, herhangi bir ilaç alıyorsanız, kullanmadan önce doktorunuza danışın.
Kaynaklar:
Cranberry. The National Center for Complementary and Integrative Health (NCCIH) Erişim :25.12.2014
