Boğmaca, Bordetella pertussis adı verilen bir tür bakterinin neden olduğu çok bulaşıcı bir solunum yolu hastalığıdır. Bu bakteriler, üst solunum yollarının iç yüzeyindeki siliaları tutar. Silialar küçük, ince kıl benzeri uzantılardır. Bakteriler oluşturdukları toksinlerle (zehir) bu kıl benzeri yapılara zarar verir ve havayollarının şişmesine neden olurlar.
Boğmaca, kontrol edilemeyen, şiddetli öksürük ile ortaya çıkar. Bu da genellikle nefes almayı zorlaştırır. Öksürük krizinden sonra, derin nefes alma ihtiyacı “boğucu” bir sese neden olur. Her yaştan insanı etkileyebilir, ancak bir yaşından küçük bebekler için çok ciddi, hatta ölümcül olabilir.
Bulaşma:
Boğmaca, sadece insanlarda görülür. Bu nedenle sadece insandan insana yayılır. Yayılım genellikle, öksürme, hapşırma yoluyla damlacık enfeksiyonu şeklinde veya kalabalık alanlarda solunum yoluyla olur. Boğmaca geçiren birçok bebek, hasta olduğunu bile bilmeyen diğer kardeşler, ebeveynler veya bakıcılar tarafından enfekte edilir.
Enfekte olmuş kişilerde, öksürük başladıktan yaklaşık 2 hafta sonra bulaştırıcılık seviyesi en yüksektir. Antibiyotik kullanımı kişinin bulaştırıcı olduğu süreyi kısaltabilir.
Hastalığı önlemek için en etkili araç aşılamadır. Ancak hiçbir aşı % 100 etkili değildir. Eğer bulunulan toplulukta boğmaca yaygınsa herhangi bir yaştaki aşılanmış kişilerin dahi hastalığa yakalanma olasılığı vardır. Ancak aşılanmış kişilerde hastalık hafif seyreder.
Belirtiler
Belirtiler genellikle mikropla karşılaştıktan sonra 5 ila 10 gün içinde gelişir. Bazı durumlarda ise belirtilerin ortaya çıkması 3 haftayı bulabilir.
Erken Belirtiler
Hastalık genellikle soğuk algınlığı belirtileri, hafif bir öksürük veya ateşle başlar. Bebeklerde ise öksürük çok az olabilir veya hiç olmayabilir. Buna karşılık bebeklerde “apne” olarak bilinen bir belirti ortaya çıkabilir. Apne, çocuğun nefes almasında duraklama oluşmasıdır. Boğmaca, bebeklerde çok tehlikelidir. 1 yaşından küçük bebeklerin yaklaşık yarısı hastanede tedaviye ihtiyaç duyar.
Erken belirtiler 1 ila 2 hafta sürebilir ve genellikle şunlar görülür:
- Burun akması
- Düşük dereceli ateş (genellikle hastalık seyri boyunca minimal)
- Hafif, ara sıra oluşan öksürük
- Apne – Solunumda duraklama (bebeklerde)
- Boğmaca erken evrelerinde soğuk algınlığından farklı değildir. Bu nedenle, sağlık çalışanları genellikle daha şiddetli belirtiler ortaya çıkana kadar boğmacadan şüphelenmez ve tanı koyamazlar.
Geç belirtiler
1 ila 2 hafta sonra, hastalık ilerledikçe, geleneksel boğmaca belirtileri ortaya çıkar:
- Şiddetli öksürük nöbetinin ardından boğulur tarzda nefes alma sesi. Öksürük ardı ardına gelir, şiddetlidir ve akciğerlerdeki tüm hava neredeyse boşalasıya kadar sürer. Akciğerlerde hava kalmadığında, yüksek sesle sanki boğulmak üzere olan biri gibi nefes almak zorunda kalınır.
- Öksürme sırasında veya sonrasında kusma
- Öksürükten sonra kendini çok yorgun, tükenmiş hissetme,
- Bebeklerde ise boğmaca çoğu zaman öksürüğe neden olmaz. Bunun yerine nefes almada duraklama ve mavi-mor renge dönüşme görülür.
Öksürükten sonra oluşan yorgunluk döneminin ardından, genellikle ikinci öksürük krizine kadar hasta oldukça iyi görünür. Öksürük atakları genellikle hastalık devam ettikçe daha yaygın ve kötü hale gelir. Geceleri daha sık ortaya çıkabilir. Öksürük 10 haftaya kadar devam edebilir. Çin’de, boğmaca “100 günlük öksürük” adıyla da bilinir.
Enfeksiyon genellikle gençler ve yetişkinlerde ve de özellikle boğmaca aşısı olanlarda daha hafiftir.
Boğmaca aşısı olanlarda:
Çoğu durumda, öksürük uzun sürmez. Öksürük sonrası yorgunluk ve kusma daha seyrek görülür. Bebeklerde de apne oluşumu ve morarma hali daha az görülür.
İyileşme:
Boğmacada iyileşme oldukça uzun sürer. Öksürük yavaş yavaş hafifler ve sıklığı azalır. Ancak başka enfeksiyonlar da oluştuğunda aylarca sonra dahi boğmaca öksürüğü geri dönebilir.
Komplikasyonlar:
Bebekler ve Çocuklar
Özellikle aşılanmayan bebekler ve küçük çocuklarda ciddi ve bazen ölümcül komplikasyonlara neden olabilir.
Boğmacaya yakalanan 1 yaşından küçük bebeklerin yaklaşık yarısı hastanede tedavi olma ihtiyacı duyar. Bebek ne kadar küçükse hastane tedavisine ihtiyacı o kadar artar. İstatiksel olarak boğmaca tanısı ile hastanede tedavi edilen bebeklerin:
- % 23’ünde pnömoni (akciğer enfeksiyonu)
- % 1.1’inde konvülsiyon (havale)
- % 61’inde apne
- % 0.3’ünde ensefalopati (beyin hastalığı) oluşur. 100 kişiden 1’i (% 1) ölür.
Gençler ve Yetişkinler
Genç ve yetişkin hastalarda da boğmaca komplikasyonları görülebilir. Aşılanmış olanlarda genellikle hafif geçer. Ancak bu yaş grubunda şiddetli öksürük nöbetleri sırasında kaburga kırığı gibi komplikasyonlara rastlanabilir.
Yapılan bir çalışmada, boğmacaya yakalanan ergenlerin % 5’i hastane bakımına gerek duymuştur.% 2’si pnömoni (akciğer enfeksiyonu) tanısı almıştır. Başka bir çalışmada ergenlerde:
% 33’ünde kilo kaybı
% 28’inde mesane kontrolünün kaybı
% 6’sında bayılmalar
% 4’ünde ciddi öksürük sebebiyle kaburga kırıkları gibi komplikasyonlar görülmüştür.
Tanı ve Tedavi:
- Tanı için doktorunuz tipik belirtilerin sorgulandığı hastalık hikayesini alır.
- Fizik muayene yapar.
- Burundan alınan mukus örneğinin laboratuvar incelemesi yapılabilir.
- Kan örneği alınabilir.
Erken tanı tedavi için çok önemlidir. Genellikle antibiyotik tedavisi verilir. Öksürük başlamadan önce verilen tedavi hastalığın hafif geçmesini sağlar. Aynı zamanda da hastalığın çevreye bulaşması önlenir. Ancak hastalık alındıktan sonra 3 hafta ve daha fazla geçtiyse antibiyotk tedavisi işe yaramaz. Çünkü bakteriler artık vücudu terketmişlerdir.
Tedavisine evde devam edilen hastalara öksürük ilacının etksi olmaz, özellikle 4 yaşından küçük çocuklara verilmemelidir.
Bazen tedaviye hastanede devam etmek gerekebilir. Bebekler boğmaca komplikasyonları nedeni ile büyük risk altındadır.
Çocuğunuz evde tedavi görüyorsa şunlara dikkat edin:
- Antibiyotik tedavisine tam olarak doktorunuzun reçetelediği şekilde ve zamanda devam ediniz.
- Evinizi duman, toz ve öksürüğü tetikleyebilecek diğer kimyasallardan ve tahriş edicilerden koruyunuz.
- Mukusu gevşetmek ve öksürüğü hafifletmek için soğuk buhar makinesi kullanın.
- Ellerinizi iyi yıkayın.
- Dehidrasyonu önlemek için su, meyve suları çorba içirin ve meyve yedirin. Kuru, yapışkan ağız,susuzluk, uykuya meyil veya yorgunluk, kas ağrıları ve güçsüzlüğü, baş ağrısı ve dönmesi, az idrara çıkma, bebeklerde alt bezinin daha az ıslanması, ağlarken göz yaşının az olması veya olmaması dehidrasyon belirtileridir.Dehidratasyon belirtilerini derhal doktorunuza bildirin.
- Kusmayı önlemek için birkaç saatte bir küçük öğünler verin.
Tedavi hastanede yapılıyorsa:
Mukusun çekilmesi gerekebilir. Solunum kanallarını temiz tutma konusunda yardıma ihtiyacı olabilir. Gerekirse oksijen verilebilir. Çocuklar dehidratasyon belirtileri gösterirlerse ya da yemek yeme zorlukları varsa damar içi (IV) beslenmeye ihtiyaç duyabilirler. İyi el hijyeni uygulamak ve yüzeyleri temiz tutmak gibi önlemler almalısınız.
Korunma:
En iyi korunma yolu aşılamadır. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından çocukluk dönemi aşılama takviminde boğmaca aşısı 2. ayın sonu 4. ayın sonu ve 6. ayın sonunda birer kez olmak üzere 3 doz ve 18. ayın sonunda rapel dozu olarak ücretsiz birşekilde yapılır. Uygulanan Aşı DaBT-IPA-Hib ( Difteri, Asellüler Boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio, Hemofilus İnfluenza T.p B = Beşli karma aşı olarak da adlandırılır.) dır.
İlköğretim 1. sınıfta ise DaBT-IPA ( Difteri, Asellüler Boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio = Dörtlü karma aşı olarak da adlandırılır.) olarak bir rapel daha yapılır.
Geçirilmiş bir boğmaca enfeksiyonu ilerde karşılaşılacak boğmaca enfeksiyonu için doğal bir savunma (bağışıklık) sağlar. Bazı gözlemsel çalışmalar boğmaca enfeksiyonunun 4 ila 20 yıl boyunca bağışıklık sağlayabileceğini düşündürmektedir. Bu bağışıklık kaybolduğundan ve ömür boyu koruma sağlamadığından, yine de boğmaca aşısı önerilmektedir.
Ailede boğmaca olan bir kişi varsa diğer aile üyelerine korunma için doktorunuz tarafından antibiyotik başlanabilir.
Yayılma öksürük ve hapşırma ile olabileceği için hijyen önlemlerine dikkat edilmelidir.
Kaynak: Centers for Disease Control And Prevention Pertussis (Whooping Cough)
