Kemik Mineral Yoğunluğu Testi ( Kemik Dansitometresi=DXA )

Kemik Mineral Yoğunluğu Testi( DXA ) nedir ?

DXA (dual enerji x – ray absorpsiyometri ) veya kemik dansitometresi de denilen kemik mineral yoğunluğu taraması, kemiklerin kalınlığı, gücü ve kemik kaybını ölçmek için kullanılan x – ışını teknolojisinin geliştirilmiş bir şeklidir . DXA kemik mineral yoğunluğu ( KMY=BMD ) ölçmek için günümüzde kullanılan standart testtir.

Kemiklerin biraz ince olduğu durum osteopeni, çok ince olduğu durum ise osteoporoz olarak adlandırılır. Osteoporoz denilen ve kemiklerin daha ince ve kırılgan olmasına sebep olan hastalığın tanısında kemik mineral yoğunluğu testi kullanılır. Eskiden osteoporoz, bir kemik kırıldıktan sonra tespit edilebilirdi.Şimdilerde ise yapılan kemik mineral yoğunluğu testi ile önceden kemiklerin kırılma riski bilinmektedir. Böylece ilerde oluşabilecek istenmeyen sonuçlar önlenebilmektedir.

X ışınları kullanılarak incelenen kemik bölümünde kaç gram kalsiyum ve diğer kemik minerallerinin olduğu ölçülür. Sıklıkla test omurga, kalça ve ön kol kemiklerinde uygulanır. Bazen çocuk ve yetişkinlerde tüm vücut taraması da yapılmaktadır. X ışınları tıbbi görüntüleme amacıyla kullanılan en eski ve en sık kullanılan yöntemdir ve kemik mineral yoğunluğu ölçümü esnasında maruz kalınan iyonlaştırıcı radyasyon dozu çok küçüktür.

Kemik Mineral Yoğunluğu Testi Ne için yapılır ?

Kemik Mineral Yoğunluğu Testi en sık genellikle menopoz sonrası kadınları etkileyen ancak erkeklerde ve çocuklarda nadiren bulunabilen osteoporozu teşhis etmek için kullanılır . Aynı zamanda osteoporoz ve kemik kaybına yol açan diğer hastalılarının tedavilerinin etkinliğinin izlenmesinde de kullanılır.

Kemik Mineral Yoğunluğu testi ile kişilerin kırık gelişme riski de değerlendirilebilir. Kırık riski yaş, vücut ağırlığı , önceki kırık öyküsü , ailede osteoporotik kırık öyküsü ve sigara içme,aşırı alkol tüketimi gibi yaşam tarzı ile ilgili konularla ilgilidir ve tedavi için bu faktörlerde göz önüne alınır.

Kemik Mineral yoğunluğu testi tavsiye edilen durumlar:

• Menopoz sonrası dönemde ve östrojen almayan kadınlar .
• Kişisel veya ailevi geçmişinde kalça kırığı veya sigara kullanımı olanlar.
• Boyu 170 cm den daha uzun ve ağırlığı 57 kg.dan hafif olan menopoz sonrası kadınlar.
• Kemik kaybına neden olan bir hastalığı olan erkeklerde.
• Prednizon gibi kortikosteroid içeren, dilantin ve bazı barbitüratlar gibi nöbet önleyici ilaçlar veya yüksek dozlarda tiroid replasman ilaçları gibi kemik kaybına neden olduğu bilinen ilaç kullananlar.
• Tip 1 diabet(insüline bağımlı diabet), karaciğer hastalığı , böbrek hastalığı veya aile öyküsünde osteoporoz olanlar.
• İdrar örneklerinde aşırı kollajen bulunan, kemiklerine aşırı yük binecek aktiviteler yapan kişiler.
• Hipertiroidi hastaları.
• Hiperparatiroidizm hastalığı olanlar.
• Sadece hafif travma sonrası kırık yaşayanlar .
• Çekilen röntgen filmlerinde vertebra kırığı ya da osteoporoz belirtileri olanlar.
• Boylarında 4 cm den fazla kısalma olanların omurgasında kontraksiyon kırıkları oluşmuş olabilir. Kontraksiyon kırıklarının başlıca nedeni ise osteoporozdur.
• Açıklanamayan sırt ağrısı olanlar.

Nasıl Hazırlanmalı ?

Kemik mineral yoğunluğu testleri son derece kolay, hızlı ve ağrısızdır. Hemen hemen hiçbir hazırlık gerektirmez.Testi yaptıracağınız gün her zamanki normal yemeğinizi yiyebilirsiniz. Ancak testten 24 saat öncesinden itibaren kalsiyum desteği almamalısınız. Rahat ve hafif giysiler giyin, metal içeren fermuar, düğme gibi parçaları olmasın, tarama alanında cüzdan , metal para, takı gibi nesneleri çıkarınız.Eğer son zamanlarda baryumlu inceleme, radyoizotop tarama ya da bilgisayarlı tomografide kontrast kullanımı gibi bir uygulama yapıldıysa doktorunuza bildiriniz.Testin yapılabilmesi için bu işlemlerin üzerinden 10 – 14 gün geçmesi gerekmektedir.Gebelik durumu varsa doktorunuza bildiriniz.

Test nasıl yapılır?

Test cihazı hastanın üzerinde yattığı bir masa , Masanın altında yer alan bir x ışını jeneratörü ve üzerinde yer alan bir görüntüleme cihazı veya detektörden oluşur. Ayrıca kemik mineral yoğunluğunu hesaplayan özel bir yazılımı olan bir bilgisayar monitörü üle bağlantılıdır.

Test basit ve ağrısızdır ve ayakta tedavi statüsünde değerlendirilir. Hasta masanın üzerine yatırılır. Omurgayı değerlendirmek için hastanın ayaklarının altına yastıklı bir kutu konularak bel bölgesi düzleştirilir. Kalça değerlendirmesinde ise gerekli pozisyonu verebilmek için hastanın bacakları arasına bir ayraç konulabilir.Her iki durumda da , detektör yavaş yavaş hasta üzerinden geçirilir ve bir bilgisayar monitörü üzerinde görüntü üretilir.Kullanılan radyasyon miktarı bir akciğer filminin onda biri gibi aşırı derecede küçüktür.

Test esnasında hasta hareketsiz durmalıdır ve bazen bulanık görüntüyü engellemek amacıyla birkaç saniyelik nefes tutması istenebilir. Test genellikle 10 ila 30 dakika içinde tamamlanır.

Rutin değerlendirmeler , her iki yılda bir yapılır. Yüksek doz steroid ilaçlar gibi kemik kaybına neden olduğu bilinen ilaç alan hastalarda, altı ayda takip gerekebilir . Testin bilinen hiçbir komplikasyonu yoktur.

Sonuçlar nasıl değerlendirilir?

Kemik mineral yoğunluğu testleri genellikle osteoporoza bağlı kemiklerin kırılma riskinin olduğu lomber vertebra (omurganın alt kısmı), femur boynu ( kalça eklemine bitişik uyluk kemiğinin dar boynu) ve bazen kol kemiklerinde yapılır. Sonuçları bir radyolog , romatolog veya endokrinolog hekim tarafından yorumlanır.

T- skoru ve Z-skoru olmak üzere iki sonuç bildirilir.

T skoru:

T-skoru sizinle aynı cinsiyetteki normal genç yetişkin biriyle karşılaştırıldığında sizin kemik mineral yoğunluğunuzun standart sapmasını gösterir. T-skorunun -1 üzerinde olması ( üzerinde terimi sizi yanıltmasın; değerler – olduğu için üzeri denilen rakamlar örneğin – 0,5 olabilir) normal değerler olarak kabul edilmektedir. -1 ile -2.5 arasında bir puan osteopeni ( düşük kemik kütlesi ) olarak sınıflandırılır. -2,5 ‘In altında bir skor ( -3, -4 vs) osteoporoz olarak tanımlanır. T skoru kırık gelişme riskini tahmin etmek için kullanılır .

Z-skoru:

Z- skoru ise sizinle aynı cinsiyette, aynı yaşta, aynı kiloda bireylerle karşılaştırıldığında sizin kemik mineral yoğunluğunuzun standart sapmasını gösterir. Z skorunun -2 den düşük olması ( -2,5 -3 vs) yaşlanma dışında anormal bir kemik kaybı olduğunu düşündürür ve doktorunuz altta yatan sorun tespit edebilir.Çoğu zaman bu durum tedavi edilebilir ve kemik kaybı yavaşlatılabilir veya durdurulabilir .

KAYNAKLAR:

1. http://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bone-density-test/basics/why-its-done/prc-20020254
2. http://www.health.harvard.edu/diagnostic-tests/bone-density-test-for-osteoporosis.htm
3. http://www.radiologyinfo.org/en/info.cfm?pg=dexa
4. http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/007197.htm
5. http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Bone/Bone_Health/bone_mass_measure.asp