Anemi Nedir?
Kan hakkında birtakım önemli bilgiler aktardıktan sonra en sık raslanılan kan hastalığı olan anemi ile ilgili bilmemiz gerekenleri aktaracağız.
Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre Doğu Akdeniz’de okul öncesi çocukların % 46,7 si, hamile kadınların % 44,2 si ve hamile olmayan kadınların % 32,4 ünü etkileyen anemi tüm dünya için halk sağlığını etkileyen önemli bir sorundur.
Anemi kandaki kırmızı kan hücrelerinin (alyuvarlar) sayısının normalden daha düşük olduğu veya kırmızı kan hücrelerinin yeterince hemoglobin içermediği bir durumdur. Alyuvarın (eritrositler) akciğerlerden vücudun diğer kısımlarına kan yolu ile oksijen taşınmasına yardımcı olduğunu ve hücre aktivitesi sonucu açığa çıkan karbondioksiti hücrelerden uzaklaştırdığını daha önceki konuda görmüştük.
Alyuvarların oksijen ve karbondioksit taşıyabilmesi içerdikleri hemoglobin sayesinde gerçekleşir. Hemoglobin kana kırmızı rengini veren demir açısından zengin bir proteindir.
Eğer kansızlık varsa, kanın oksijen taşıma kapasitesi ve dokulara giden oksijen miktarı azalır. Sonuç olarak, yorgun ya da zayıf hissedebilirsiniz. Ayrıca, nefes darlığı, baş dönmesi, baş ağrısı gibi başka belirtiler, ortaya çıkabilir.
Şiddetli veya uzun süreli anemi vücudunuzdaki kalp, beyin ve diğer organlara zarar verebilir. Hatta çok şiddetli anemiler ölüme bile neden olabilir.
Yapılacak kan testinde hemoglobin düzeylerinin erkeklerde 13,5 gr/dl altında, kadınlarda ise 12,0 gr/dl altında olması anemi tanısı koydurur. Çocuklarda ise normal değerler yaşıyla ilgili değişiklikler gösterir.
Aneminin birçok çeşidi hafif ve kısa sürelidir ve sağlıklı bir diyet veya besin takviyeleri ile kolayca tedavi edilebilir. Ancak, aneminin bazı türleri, çok şiddetli ve uzun süreli olabilir. Teşhis ve tedavi edilmediği takdirde yaşamı tehdit edici bile olabilir. Bu nedenle eğer anemi belirtileriniz varsa, mutlaka doktorunuza başvurun. Tedavisi aneminin ne kadar ciddi olduğuna ve aneminin nedenine bağlıdır.
Anemi Nedenleri Nelerdir?
Aneminin üç ana nedeni şunlardır:
• Kan kaybı
• Kırmızı kan hücresi üretimi eksikliği
• Kırmızı kan hücrelerinin yıkımının yüksek oranda olması
Kan Kaybı
Kan kaybı özellikle demir eksikliği anemisinin en sık görülen sebebidir. Uzun süren, yavaş yavaş olan kronik kanamalarda anemi gelişebilir. Bu tür kanamalar genellikle:
• Ülser, hemoroid, gastrit ve kanser gibi mide barsak hastalıklarında,
•Aspirin, ibuprofen gibi nonsteroid anti enflamatuar ilaç kullanımlarında,
• Şiddetli adet kanamları, gebelik gibi durumlarda oluşabilir.
Alyuvar Üretimindeki Eksiklik
Vücudumuzun alyuvar üretimi yeterli miktarda olmazsa veya alyuvarlar gerekli fonksiyonlarını yapamazlarsa anemi oluşabilir. Alyuvar üretimindeki eksiklik ile ilgili durumlar şunlar olabilir:
• Orak hücreli anemi
• Demir-eksikliği anemisi
• Vitamin eksikliği
• Kemik iliği ve kök hücre sorunları (Aplastik anemi)
• Diğer sağlık koşulları
Alyuvar üretimi için gereksinimimiz olan demir, folik asit, b12, c vitamini, riboflavin ve bakır açısından fakir bir beslenme tarzı veya besin maddelerinin emilimini zorlaştıran durumlar;
Kemik iliğini alyuvar üretmesi için uyaran eritropoetin hormonundaki azalmalar;
Böbrek hastalıkları ve kanser gibi kronik hastalıklar;
Bazı kanser tedavileri gibi durumlarda alyuvar üretimi azalabilir.
Gebelik boyunca demir ve folik asit düzeylerinin düşük olmasından dolayı veya ilk 6 ayı boyunca kanın sıvı bölümü (plazma) hacminin alyuvar sayısından daha hızlı bir artış göstererek kanın sulanması anemiye neden olabilir.
Aplastik Anemi gibi doğuştan olan ve kemik iliğinin yeterli alyuvar yapabilme kapasitesinin olmadığı ve sık sık kan nakli yapılması gereken durumlar da alyuvar üretimindeki eksikliğe bağlı anemilere örnektir.
Alyuvar Yıkımının Fazla Oranda Olması
Dalağın fazlaca büyüdüğü, yıprandığı ve hastalandığı durumlar, olarak orak hücreli anemi, talasemiler, hemolitik anemiler gibi durumlarda alyuvar yıkımı artarak anemi oluşabilir.
Belirli nedenleri ve özellikleri ile aneminin birçok türü vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
• Aplastik anemi
• Kan kaybı anemi
• Diamond-Blackfan anemisi
• Fanconi anemisi
• Folat ya da folik asit eksikliği anemisi
• Hemolitik anemi
• Demir eksikliği anemisi
• Pernisiyöz anemi
• Orak hücreli anemi
• Talasemi (Cooley anemisi)
Anemide risk faktörler:
Üreme çağındaki kadınlarda menstruasyon ile kaybedilen kan nedeniyle.
Gebelik süresince demir ve folik asit düzeylerinin düşük olması, kanın sulanması.
Erken doğmuş ve demir takviyesi yapılmamış bebeklerde yaşamın ilk 6 ayı.
İnek sütünü çok fazla tüketen ve demir açısından fakir beslenen çocuklar
Demir, vitamin ve mineralden fakir beslenme
Cerrahi operasyon veya yaralanmadan dolayı oluşan kan kaybı
Böbrek hastalığı, kanser, diyabet, romatoid artrit, HIV/AIDS, iltihabi barsak hastalıkları (Crohn hastalığı da dahil), karaciğer hastalığı, kalp yetmezliği ve tiroit hastalıkları gibi uzun süreli ve ağır hastalıklar
Uzun süren enfeksiyonlar
Ailede orak hücreli anemi veya talasemi gibi kalıtsal anemi öyküsünün varlığı
Anemi Belirtileri Nelerdir?
Anemi başlangıcında, hafif ve orta dereceli anemilerde herhangi bir belirti görülmeyebilir. Daha ileri anemilerde dokuların yetersiz oksijenlenmesine bağlı olarak:
-Halsizlik, bitkinlik, çabuk yorulma
-Soluk cilt
-Nefes darlığı
-Baş ağrısı
-Baş dönmesi
-El ve ayaklarda soğukluk
-Göğüs ağrısı ortaya çıkabilir.
Ayrıca anemiye bağlı olarak:
Aritmiler (kalp atım hızı ve ritminde oluşan bozukluklar) ve daha sonraları kalp yetmezliği, diğer organ ve dokularda oksijenlenmenin azalmasından dolayı çeşitli bozukluklar ortaya çıkabilir.
Anemi Tanısı Nasıl Konur?
Yukarıda saydığımız belirtiler sonucu eğer anemi şüphesi varsa doktorunuz tıbbi ve ailesel geçmişiniz, muayene bulguları ile yapılan tahlil ve tetkiklerden sonra anemi tanısını koyacaktır. Ancak anemi her zaman belirtilere neden olmadığı için, doktorunuz başka hastalık ve durumları araştırırken bu durum ortaya çıkarılabilir.
Doktorunuz kalp atışlarınızda veya solunumunuzda hızlanma veya düzensizlik, karaciğer ve dalağınızda büyüme olup olmadığını muayene edecektir. Ayrıca kan kaybının sık görülen nedenlerini araştırmak için jinekolojik veya rektal (makattan) muayene de yapabilir.
Anemi tanısı için bazı laboratuvar tetkiklerin de yapılması gerekecektir.
Tam kan sayımında (hemogram) hemoglobinin veya hemotokritin düşük olması anemi belirtisi olabilir. Ayrıca kanınızdaki alyuvarların, akyuvarların ve plateletlerin (trombositlerin) sayısına da bakılır. Anormal sonuçlar anemi, başka bir kan hastalığı, enfeksiyon veya başka bir durumun habercisi olabilir. Alyuvarların ortalama büyüklüğünü gösteren MCV ölçümü de aneminin tipi hakkında fikir verebilir.
Tam kan sayımında anemi olduğu ortaya çıkarsa, periferik yayma ve formül lökosit hemoglobin tiplerinin araştırıldığı hemoglobin elektroforezi, genç alyuvar sayımının yapıldığı retikülosit sayımı, demir seviyenizi ölçen serum demiri , ferritin testi, transferin düzeyi, total demir bağlama kapasitesi, böbrek yetmezliği, kurşun zehirlenmesi, vitamin eksikliği, gaitada gizli kan testleri, kemik iliği testleri gibi testlerden bir veya birkaçını isteyebilir.
Anemi Nasıl Tedavi Edilir?
Anemi tedavisinde amacımız kanınızın taşıyabileceği oksijen miktarını arttırabilmektir. Bunun için ya alyuvar sayısını veya hemoglobin düzeylerini arttırmamız gerekecektir. Ayrıca anemiye neden olan faktörlerde ortadan kaldırılmalıdır. Bu amaçla çeşitli ilaçlar, beslenme değişiklikleri, vitamin ve mineral destekleri kullanılacaktır:
Demir:
Vücuttaki demirin 2/3 ü (% 60-70’i ) kırmızı kan hücrelerinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobin adlı proteinde bulunur. Hemoglobin yapımı için demire gereksinimi vardır. Vücuttaki demir düzeyinin düşük olması demir eksikliği anemisine neden olabilir.
Etlerdeki demir vücut tarafından daha kolay emilebildiği için beslenmedeki sığır eti, ciğer gibi kırmızı etler, tavuk, hindi, balık ve kabuklu deniz ürünlerinin arttırılması önerilir.
Et dışında Ispanak ve diğer koyu yeşil yapraklı sebzeler, bezelye; mercimek; fasulye ve barbunya; soya fasulyesi ve nohut, erik üzüm ve kayısı kurusu gibi bitkisel besinlerinde demir içeriği yüksektir.
Tedavide beslenmenin dışında multivitaminler veya demir emilimini kolaylaştıracak diğer minerallerle kombine şekilde demir preparatları da kullanılabilir.
Erken doğan bebekler ve sadece anne sütü alan ya da demirle zenginleştirilmemiş mama ile beslenen bebekler için de demir takviyesi önerilebilir.
Demirin fazlası zararlı olabilir, bu nedenle demir takviyelerini sadece doktorunuzun önerdiği şekilde almanız gerekir.
B12 Vitamini
B12 vitamini düzeylerinin düşük olması pernisiyöz anemiye yol açabilir. Bu tip anemi sıklıkla B12 vitamini takviyesiyle tedavi edilir.
B12 ile ilgili ayrıntılı bilgi için tıklayın.
Folik Asit
Folik Asit (folat) gıdalarda bulunan bir B vitamini şeklidir. Vücudunuz yeni hücre yapabilmek ve bunları korumak için folik asite gereksinim duyar. Folik Asit ayrıca hamile kadınlar için de çok önemlidir. Anemiden korur ve fetüsün sağlıklı gelişmesine yardımcı olur.
İyi birer folik asit kaynağı olan gıdalar arasında aşağıdakiler bulunur:
-Ekmek, makarna, folik asit eklenmiş pirinç
-Ispanak ve diğer koyu yeşil yapraklı sebzeler
-Börülce ve kuru baklagiller
-Sığır ciğeri
-Yumurta
-Muz, portakal, portakal suyu ve diğer bazı meyve ve meyve suları
C Vitamini
C vitamini vücutta demir emilimine yardımcı olur. Sebze ve meyveler, özellikle de turunçgiller (narenciye) iyi birer C vitamini kaynağıdır. Portakal, greyfurt, mandalina gibi meyveler turunçgillerdendir. Taze ve dondurulmuş meyve sebzelerde, konservelere oranla daha fazla C vitamini bulunur.
İlaçlar kullanıyorsanız doktorunuza ya da eczacınıza greyfurt ve greyfurt suyu tüketip tüketemeyeceğinizi sorun. Bu meyveler bazı ilaçların gücünü ve yararlılığını etkileyebilir.
Vitamin C açısından zengin diğer meyveler arasında kivi, çilek ve kavun bulunur.
Sebzelerden ise brokoli, biber, Brüksel lahanası, domates, patates ve ıspanak ve turp yaprağı gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler C vitamininden zengindir.
İlaçlar
Alyuvar sayısını arttırmak veya aneminin sebebini tedavi etmek için:
-Enfeksiyon varsa antibiyotik tedavisi
–Aşırı adet kanamasını önlemeye yönelik hormonlar.
–Vücudunuzun daha fazla alyuvar yapmasını uyarmak için yapay üretilmiş eritropoietin. Bu hormonun bazı riskleri vardır.
–Bağışıklık sisteminin kendi alyuvarlarını yok etmesini önleyecek ilaçlar.
–Kurşun zehirlenmesi için şelasyon tedavisi. Demir eksikliği anemisi olan çocuklar kurşun zehirlenmesi açısından daha fazla risk altında olduğu için şelasyon tedavisi en sık çocuklar için uygulanır.
Anemi tedavisinde uygulanabilen tıbbi işlemler:
Ağır anemilerde kan nakli ile kan ve ilik kök hücre nakli gibi tıbbi işlemler de uygulanabilmektedir. Ayrıca anemiye neden olan ağır kan kayıpları için cerrahi işlemler uygulanır.
Anemi Nasıl Önlenir?
Demir veya vitamin eksikliklerine bağlı anemiler beslenmede yapılacak değişiklikler veya takviyelerle önlenebilir.
Aneminin sebebinin bulunması ve tedavi edilmesi anemiyi veya yeni kansızlık ataklarını önleyebilir.Örneğin, anemiye neden olan bir ilaç ise doktor tarafından ilaç değiştirilebilir. Orak hücreli anemi gibi bazı tür kalıtsal anemiler önlenemez.Son olarak unutmayın ki anemi çoğu zaman tedavi edilebilir veya kontrol altına alınabilir. Anemi tedavisi ile enerjinizi ve yaşam kalitenizi arttırabilirsiniz.
Kaynaklar:
