Giriş:
Günlük yaşamın bir parçası haline gelen bilgisayarlarla ilgili en çok sorulan sorular bilgisayar kullanımının sağlığı etkileyip etkilemediğidir. Özellikle işyerlerinde birinci derecede bilgisayar kullanan mesleklerde bu sorular daha fazla ağırlık kazanmaktadır.: Bilgisayar Ekranları Sağlığımızı Tehdit Ediyor mu?
İşyerlerinden kaynaklanan şikayetler genellikle başağrısı, göz yorgunluğu, bel ve sırt tutulmaları ve ağrıları, omuz ,el ve kol eklemlerinde ağrılar, genel yorgunluk ve iş stresi olarak ifede edilmektedir.
Daha da önemlisi bilgisayarlardan yayılan radyasyonların sağlık için ne düzeyde tehlikeli olduğu sıkça öğrenilmek istenmektedir.
Özellikle radyasyona bağlı katarkt ve göz bozuklukları, erken veya sakat doğumlar, düşükler gibi risklerin varlığı tartışılmaktadır.
Bilgisayar ekranları sağlığımızı etkiliyor mu?
Sorumuza yanıt verebilmek için öncelikle bilgisayar ekranlarından kaynaklanan riskleri ve risklerin boyutlarını sıralamak gereklidir.
Bilgisayar kullanım sırasında karşılaşılan rahatsızlıklar şöyle ifade edilebilir;
- Gürültü
- Görsel Problemler
- Yorgunluk
- Psikolojik Sorunlar, İş Stressi
- Radyasyonlar
Gürültü;
Yapılan ölçümlerde bilgisayar kullanılan ofislerde gürültü seviyesinin 55 dB(A) civarında olduğu saptanmıştır. Her ne kadar bu seviyenin işitme kaybına neden olmadığı biliniyorsa da bu düzeyde bir gürültü dikkatin dağılmasına, sıkıcı bir ortamın meydana gelmesine neden olur. Özellikle seslerin yüksek frekanslı olması bu rahatsız edici faktörleri daha da arttırır.
Ofislerde genellikle gürültü kaynağı yazıcılardır. Bu nedenle yazıcılar sese karşı yalıtılmalı veya ofis dışına çıkarılmalı veya sessiz çalışanlar tercih edilmelidir.
Göz ve Görme ile İlgili Sorunlar:
Bilgisayar operatörlerinin görmeye yönelik sorunlarının başında göz sulanması, gözlerde tahriş ve batma, göz yorgunluğu, mavi ve çift görmedir. Bilgisayar ekranlarının katarakt yaptığı da gündemdedir.
Özellikle WHO (World Health Organisation) ve diğer araştırmacıların yaptığı araştırmalara göre yukarda ifade edilen rahatsızlıklarn doğrudan bilgisayalara ilişkin olmadığıdır. Başka bir ifade ile adı geçen rahatsızlıklarla bilgisayar kullanımı arasında anlamlı bir fark yoktur.
|
Problem |
Belirtiler |
Olası Nedenler |
Çözümler |
|
Görsel yorgunluk
|
Göz acısı Gözde yanma Tearing Sulanma Başağrısı Mavi görme Batma |
Çok az veya çok fazla oda aydınlatması.Görsel bozukluklar.
Uygun olmayan gözlük kullanımı. Doğal veya yapay aydınlatmalardan gelen ışıklar. Yansımış ışıklar Uygun olmayan oda düzenlemesi. |
Ekrandaki yazı karakteri aydınlatmasını değiştirin.Yansıma ve gölgeler için ekrana bakış açısını, keyboard, masa düzenini kontrol edin.
Ekrana direk güneş ışığı gelmesini engelleyin. Ekranları pencereye karşı yerleştirmeyin. Odanın genel aydınlatmasını azaltın. Yazdığınız metni ayrıca aydınlatın.. Ekran ve yazı metni arasında göz hareketlerinin fazla olmamasını sağlayın. |
|
Eklem ve kas rahatsızlıkları |
Bacak ağrısı. Sırt ağrısı.Boyun tutulması Kol ve ellerde yorgunluk Omuz ağrısı
|
Ekran açısının ve yüksekliğinin uygun olmaması. Yetersiz keyboard açısı ve yüksekliği. Uygun olmayan sandalye. Operatörün ekrana ve klavyeye yakın veya uzak olması. Uygun olmayan çalışma pozisyonu. Uzanarak iş yapma. |
Ekranın üst kenarını operatörün göz hizasına ayarlayın.Klavye yüksekliğini ve açısını operatörün rahat edeceği konuma getirin..
Döküman yerleşimini kontrol edin daha uygun bir yer düşünün. Çalışma sandalyesinin yapısını düzeltin. Sandalyenin yüksekliğini ve masaya yakınlığını ayarlayın. Ayak koyacağı iyi bir çözüm olabilir. Sandalyenin oturak kısmı vücudun dönmesini önlemek için dönerli seçilmeli. Sandalye 5 ayaklı ve ayakları tekerlekli olmalı. Bilgisayar çaışmasının arasına diğer işler serpiştirilmeli ve/veya diğer operatörle sırayla çalışılmalı.
|
|
Gürültü |
Telefon konuşmaları, ofis gürültüsü. | Ofis araçlarından doğan gürültü.Diğer ofislerden gelen gürültü. | Ofis tabanı gürültünün emilmesi için halı kaplanmalı.Diğer ofislerden gelen sesler önlenmeli.
Gürültü yazıcılardan geliyor ise yazıcı izole edilmeli veya daha gürültüsüz çalışan seçilmeli. |
Tablo 1. Bilgisayar kullanırken karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri
Bilgisayar ekranlarındaki görüntü kalitelerinin artması, çalışma periyotlarının ve çalışma yüklerinin ayarlanması, çalışma ortamının düzeltilmesi (ergonomik koşullar) bu tür şikayetleri en aza indirmektedir.
Ancak burada üzerinde önemle durulması gerekli konu miyop, hipermetrop ve benzeri gibi göz sorunları olan operatörlerinin uygun gözlük kullanmamaları, bifokal gözlükler takmaları, görme mesafelerini ayarlayamamaları, görme ve diğer şikayetleri arttırıcı yönde geliştireceğidir.
WHO (World Health Organisation), bilgisayarda çalışacak operatörlerin ayrıntılı bir göz kontrolundan geçmesini ve bilgisayar kullanımı konusunda eğitim almalarını önermektedir.
Göz ile ilgili sorunların ortadan kaldırılması veya , aza indirilmesi için bilgisayar ekranlarının seçimi, ayarları ve çalışma ortamının amaca uygun aydınlatılması hayati önem taşır.
Görüntü özellikleri:
Bilgisayarlarda kullanılan yazı karakterlerinin kontrastı, keskinliği, düzeni, büyüklüğü, rengi, zemin rengi, görüntü sabitliği veya görüntünün titreşimleri şikayetleri önemli derecede etkiler.
Çalışma ortamının aydınlatılması:
Bigisayar kulanılan ortamının aydınlatılması genel oda aydınlatması ile aynı değildir. Ekranda yansımalara ve parlamalara neden olmamak için ortam ışığının çok parlak olmaması ve hem genel hem de lokal aydınlatmanın kullanılması gereklidir.
Pencereleden gelen güneş ışığı ve ekrana yansıyan ışıkların engellenmesi yararlıdır. Bu amaçla güneş ışığının geliş doğrultusuna göre dikey ve yatay ayarlanabiir pedelerin kullanılması tercih sebebidir.
Özellikle oda aydınlatmalarında dolaylı aydınlanma tercih edilmektedir.
Yorgunluk:
Bilgisayarda çalışanların şikayetlerinin %75’ini boyun, omuz, el, kol, ayak, sırt rahatsızlıklarından oluşan yorgunluk meydana getirir. Bu tür rahatsızlıklara tekrarlanan hareketlere bağlı kas-kemik hastalıkları adı verilir.
Adı geçen rahatsızlklar tamamen duruş pozisyonlarına, yanlış sandalye ve masa seçimine, çalışma ortamının ergonomik kurallara uygun olarak düzenlenmemesine, fazla iş yüküne bağlı olarak artış gösterir.
Bilgisayar operatörünün sandalye seçimi yorgunluğun giderilmesinde önemli rol oynar.
Sandalyenin özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Ayarlanabilir sırt desteği,
- Ayarlanabilir kol destekleri,
- 5 ayaklı ve ayakları tekerlekli,
- Yüksekliği ayarlanabilir ve kendi ekseni etrafında dönebilir oturma yeri,
- Ayak koyma platformu.
Çalışma masasının düzenlenmesi sırasında uyulması gerekli faktörler ise şunlardır:
- Masa yüksekliği: 58.4 – 73.6 cm
- Bakış mesafesi: 40.6 – 73.1 cm.
- Masa kalınlığı: 2.5 cm
- Çalışma alanı genişliği: En az 71.3 cm. Bilgisayar ve döküman için ek alan gereklidir.
- Göz – Ekran ilişkisi: Ekranın tepe noktası göz hizasında olmalıdır.
- Bakış açısı: 15 – 30 derece.
- Sandalye oturma genişliği (En az): 51.0 cm.
- Diz-masa mesafesi (En az): 38.1 cm
Şekil 1. Bilgisayarlarla çalışılırken sağlığı olumsuz etkileyen eden faktörler
- Ayarlanabilir sandalye yüksekliği: 40 – 58.4 cm.
- Sandalye oturma platformu derinliği: 30 – 43 cm.
- Oturma platformu açısı (İleri – geri ayarlanabilir): 0 – 10 derece.
- Sırt desteği (Aşağı yukarı ayarlanabilir): 15 derece
- Sırt desteği ile oturma platformu açısı (Ayarlanabilir): 90 – 15 derece.
- Oturma platformu ile bacak arasındaki açı: 60 – 100 derece.
- Dirsek açısı:70 – 135 derece
Bilgisayar başında uzun süreli çalışan operatörler yorgunluklarını egzersiz yaparak ve iş yükünü ayarlayarak azaltabilirler. Örneğin;
- Bir saat çalıştıktan sonra 10-15 dakika mola vermek.
- Çalışma pozisyonlarını sık sık değiştirmek.
- Vücut ve göz egzersizleri yapmak.
- İş yükünü operatörün molalarına göre düzenlemek.
- İş rotasyonu.
- İlk başvurulacak önlemler olabilir.
Isı, nem ve Klima:
Uygun oda sıcaklığı, yeterli havalandırma , sabit bir nem oranı (% 30-70) ergonomik koşulları tamamlayan faktörlerdir.Statik elektriğin oluşmaması için kuru ortamlarda anti-statik yer döşemeleri önerilmektedir.
Radyasyonlar:
Bilgisayar ekranları değişik cinste radyasyon yayan cihazlardır. Bu radyasyonları şöyle sıralayabiliriz.
X-ray, Ultraviyole (UV), İnfrared (IR), Radyo dalgaları(RF), Çok kısa dalga (ELF), Elektrostatik alanlar ve Ultrases.
Bir katod tüpü olarak çalışan bilgisayar ekranı yüksek voltaj ( 45 kV’dan daha fazla) ile çalıştığı için x-ray yayar ve elektrostatik alanlar ortaya çıkar. Görüntünün ekranda belirmesi elektronların ekranın fosforlu iç yüzeyine çarpması yoluyla gerçekleşir ve bu sırada UV ve IR oluşur.
RF ve ultra ses , yüksek voltaj transformatöründen, ELF ise görüntünün dikey ve yatay ayarı sırasında elektrostatik alan nedeniyle yayılır.
Burada cevap verilmesi gerekli olan soru ortama yayılan radyasyonların hangi boyutta olduğu veya bilgisayar kullanıcısının sağlığını etkileyip etkilemediğidir.
Amerika’da NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) ve FDA, Kanada ve Batı Avrupa’da bir çok ülke ve WHO
(World Health Organisation) gibi uluslarası kuruluşlar bilgisayar ekranlarından yayılan radyasyonların ölçümü için çalışma yapmaktadır. Ek olarak Amerika’da OSHA (Occupational Health and Safety Administration) ve ACGIH (American Conferace of Govermental Industrial Hygienist) ölçümleri müsaade edilen standartlar ile karşılaştırmıştır.
Elde edilen sonuçlara göre, ölçülen değerlerin günlük yaşamda karşılaşılan radyasyonların (background) seviyelerde olduğu ek bir maruziyetle karşılaşılmadığı, kimi zaman yayılan radyasyonların çok düşük olması nedeniyle ölçüm zorluğu çekildiği ifade edilmektedir. Bu sonuçların imalat hatası olmayan, kalite kontroldan geçmiş sağlam bilgisayar ekranları için geçerli olduğu hatırlatılamaktadır.
Adı geçen kuruluşlar önümüzdeki 20-30 yıllarda herhangi bir istenmeyen sağlık sorununa imkan vermemek için araştırmalarını sürdürmektedirler.
Kaynaklar:
1. OSHA. “Health and Safely Guidelines For VDU in The Workplace”.
March 1999
2. NIOSH. “NIOSH Publications on VDU” September 1999.
