Kılavuzda belirtilen diyet ve fiziksel aktiviteler ile genel kanser riskini azaltmak amaçlansa da belirli diyet ve fiziksel aktivite alışkanlıkları özel kanser bölgelerini etkilemektedir. Bu bölümde diyet ve fiziksel aktivite faktörleriyle sık görülen başlıca kanserler arasındaki ilişki özetlenecektir.
Mesane ( İdrar Torbası ) Kanseri
Sigara içmek ve bazı endüstriyel kimyasallara maruz kalmak mesane kanseri için önemli risk faktörleridir. Fazla miktarda sıvı alımının daha çok sebze tüketiminde olduğu gibi mesane kanseri riskini azalttığına dair sınırlı veri mevcuttur.
Beyin Kanseri
Beyin kanseri hakkında bilinen besinsel risk faktörü yoktur.
Meme Kanseri
Meme kanseri Amerikalı kadınlarda en sık tanı konulan ve akciğer kanserinden sonra 2. sıklıkta kansere bağlı ölüme neden olan kanserdir. İlk adetin 12 yaşından önce olması, hiç doğum yapmamış olmak veya ilk doğumu 30 yaşından sonra yapmak, geç yaşta menopoza girmek ve ailede meme kanseri hikayesi olması meme kanseri riskini arttıran faktörlerdir. Buna rağmen hormon replasman tedavisi kullanımını sınırlamak, şişmanlıktan korunmak, fiziksel aktivite yapmak ve emzirmek gibi davranışlarda oluşturulan değişikliklerle bu risk azaltılabilmektedir.
Diğer kanserlere oranla eldeki veriler daha zayıf olmasına rağmen bazı çalışmalar fazla miktarda sebze ve meyve içeren diyetlerin meme kanseri riskini azalttığını ileri sürmektedir. Alkol, riski orta derecede arttırmaktadır. Uzun süreli ve yoğun fiziksel aktivitenin meme kanseri riskini azalttığına dair veriler çoğalmaktadır. Şu anda, meme kanseri riskini azaltmak amacıyla verilecek en iyi beslenme önerileri şunlardır: Haftada en az 4 saat çok yoğun fiziksel aktivitede bulunmak, günde 1 ölçek içkiden daha fazla alkol alımını sınırlamak veya hiç alkol kullanmamak ve kalori kısıtlaması ve düzenli fiziksel aktiviteyle birlikte ömür boyu kilo alımını engellemek.
Kalın Barsak Kanseri ( Kolorektal Kanser)
Kolorektal kanser Amerikalı erkek ve kadınların toplamında kansere bağlı en sık 2. ölüm nedenidir. Kolon kanseri riski, ailede kolorektal kanser hikâyesi olanlarda artmıştır. Diyet ve fiziksel aktiviteye ek olarak değiştirilebilecek bazı diğer faktörler bu kanserin etiyolojisini etkilemektedir.
Risk, sigara içimi ve muhtemelen aşırı alkol alımıyla artmaktadır. Risk, aspirin veya diğer steroid olmayan anti-enflammatuar ilaç kullanımı ve muhtemelen hormon replasman tedavisiyle azaltılabilmektedir. Şimdilik ne aspirin benzeri ilaçlar ne de post menapozal hormonlar muhtemel yan etkileri nedeniyle kolorektal kanserden korunmak için önerilmemektedir.
Çalışmalar düzenli olarak orta derecede aktivite yapanlarda, daha düşük kolon kanseri riski olduğunu göstermektedir. Yoğun egzersizin kolon kanseri riskini azaltmakta yararlı olabileceğine dair veriler artmaktadır.
Fiziksel hareketsizlik, rektum kanserinden çok kolon kanseri riskinde artışla ilişkilidir. Sebze ve meyve ağırlıklı diyetler riski azaltmakta, kırmızı et içeriği yüksek diyetler kolon kanseri riskini arttırmaktadır. Folik asit desteğinin kolon kanseri riskini düşürebileceğine dair bir takım veriler mevcuttur. Kolon kanseri riskini azaltmak için yapılacak en iyi beslenme önerisi: fiziksel aktivitenin yoğunluğunu ve süresini arttırmak, kırmızı et tüketimini sınırlamak, şişmanlıktan korunmak ve fazla alkol tüketmemektir. Ayrıca Amerikan Kanser Grubu’nun barsaktaki polipleri bulup çıkarmakla ilgili olarak düzenli kolorektal tarama önerilerini uygulamak da çok önemlidir.
Endometriyum (Rahim) Kanseri
Şişmanlık ve menopoz sonrası hormon kullanımı rahim kanseri riskini arttırmaktadır. Menopozdan sonra kilolu kadınlarda östrojen düzeyleri kilolu olmayanlara göre daha fazladır. Bu östrojenin rahim kanserini arttırdığı düşünülmektedir. Sebze ve meyvelerin tüketimi rahim kanseri riskini azaltabilmektedir. Şu anda rahim kanseri riskini azaltmak için verilebilecek olan en iyi öneri diyet ve düzenli egzersizle sağlıklı bir kiloda kalınması ve her gün en az 5 porsiyon sebze ve meyvenin yenilmesidir.
Böbrek Kanseri
Aşırı kilolu kişilerde böbrek kanseri riski artmıştır. Bunun nedeni bilinmemektedir. Böbrek kanseri riskini azaltmak için verilecek olan en iyi öneri şişmanlamamaktır.
Lösemi ve Lenfomalar
Lösemi ve lenfomalar için bilinen hiçbir besinsel risk faktörü yoktur.
Akciğer Kanseri
Akciğer kanseri Amerika’da en önde gelen kansere bağlı ölüm nedenidir.
Akciğer kanserlerinin % 85’den fazlası sigara içme sonucunda olur. Pek çok çalışma günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve yiyen kişilerde akciğer kanseri riskinin bu şekilde beslenmeyenlere oranla daha düşük olduğunu göstermiştir. Yüksek doz beta-karoten ve/veya A vitamini kullanımı sigara içenlerde akciğer kanseri riskini arttırmıştır (azaltmamıştır). Şu anda akciğer kanseri riskini azaltmak amacıyla yapılacak olan en iyi öneri sigara içmemek ve her gün en az 5 porsiyon sebze ve meyve yenilmesidir.
Ağız İçi ve Yemek Borusu (özofagus) Kanseri
Tütün (sigara, tütün çiğneme veya enfiye şeklinde çekme) ve alkol, tek başına ve özellikle birlikte kullanıldığında ağız ve özofagus kanseri riskini arttırmaktadır. Şişmanlık, alt özofagusta ve özofagus ile mide bileşkesinin adenokanserlerini arttırmaktadır. Önerilen miktarda sebze ve meyve yemek muhtemelen ağız içi ve özofagus kanseri riskini azaltacaktır. Şu anda ağız içi ve özofagus kanseri riskini azaltmak için yapılacak en iyi öneri tütünün tüm çeşitlerinden uzak durmak, alkol kullanımını kısıtlamak, şişmanlıktan korunmak ve her gün en az 5 porsiyon sebze ve meyve yemektir.
Over Kanseri ( Yumurtalık Kanseri)
Over kanseri için sebze ve meyve tüketiminin riski azaltabileceği düşünülmesine rağmen net bir beslenme faktörü yoktur.
Pankreas Kanseri
Pankreas kanseri ABD’deki kanserden ölüm nedenleri içinde 5. sıradadır ve yaklaşık 30.000 ölümden sorumludur. Eldeki veriler sigara içmenin, yaşın ve şeker hastalığının pankreas kanseri riskini arttırdığını göstermektedir.
Bazı çalışmalar şişmanlık ve fiziksel hareketsizliğin (her iki faktör de anormal glikoz metabolizması ile sıkı ilişkilidir) artmış pankreas kanseri riskiyle alakalı olduğunu ve sebze ve meyve tüketiminin riski azalttığını bildirmiştir. Şu anda pankreas kanseri riskini azaltmak amacıyla yapılacak olan en iyi öneri sigara içilmemesi, sabit sağlıklı bir kiloda kalınması, fiziksel aktivite yapmak ve her gün en az 5 porsiyon sebze ve meyve yemektir.
Prostat Kanseri
Prostat kanseri erkeklerde en sık görülen kanserdir. Prostat kanseri erkeklik hormonlarıyla ilişkili bir kanserdir. Beslenme faktörlerin riski nasıl arttırdığı tam olarak bilinmemektedir. Bazı çalışmalarda fazla miktarda kırmızı et ve süt ürünleri tüketiminin prostat kanseri riskinde artışla ilişkili olduğu bulunmuştur. Aynı zamanda dışarıdan fazla kalsiyum alımının da daha hızlı ilerleyen prostat kanseri riskini arttırdığına dair veriler mevcuttur. Diğer çalışmalarda bazı sebzelerden zengin diyetlerin (domates, fasulye ve diğer baklagiller) riski azalttığı ileri sürülmektedir. Buna rağmen günümüzde bununla ilgili veriler sınırlıdır. Özellikle E vitamini, selenyum ve likopen gibi besinlerdeki belirli maddelerin prostat kanserine karşı koruyucu olma olasılığı incelenmektedir. Şu anda prostat kanseri riskini azaltmak için yapılacak en iyi önerinin özellikle kırmızı et ve fazla yağ içeren süt ürünleri gibi hayvansal gıdaların tüketimini sınırlamak ve her gün en az 5 porsiyon sebze, meyve yemek olduğu düşünülmektedir.
Mide Kanseri
Mide kanseri insidansı ABD başta olmak üzere tüm dünyada azalmaktadır.
Gıdaları koruma yöntemlerinin gelişmesi ile tüm yıl boyunca taze gıda tüketimi ve aynı zamanda H. pylori bakterisinin yol açtığı kronik mide infeksiyon yaygınlığının azalması mide kanseri sıklığında düşmeye yardımcı olmuştur. Şu anda mide kanseri riskini azaltmaya yönelik yapılacak en iyi öneri günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve yenilmesidir.
Prof.Dr.Serdar TURHAL
Marmara Üniversitesi Hastanesi Onkoloji Bilim Dalı
