Endometriozis rahim iç tabakasında bulunan ve her ay adet kanamsı şeklinde dışarıya dökülen hücrelerin rahim dışında bir yere yerleşmesi olarak tanımlanır. Normal kadınların % 5-15’inde, kronik kasık ağrısı olan kadınların % 33’ünde ve kısırlık sorunu olan kadınların % 30-45’inde endometriozise rastlanmaktadır.
Nedenleri:
Endometriozisin nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Öne sürülen nedenlerden en önemlisi adet sırasında adet kanamasının tüplerden karın içerisine dökülmesi ve orada yerleşmesidir. Ancak kadınların büyük bir bölümünde adet sırasında kanın bir kısmı karın içerisine dökülmekle birlikte bunun bazı kadınlarda niye endometriozise neden olduğu tam olarak bilinmemektedir. Öne sürülen diğer nedenler arasında kan veya lenfatik dolaşımla hücrelerin gelip yerleşmesi, buradaki hücrelerin farklılaşarak endometriozise neden olması, genetik yatkınlık, bağışıklık sisteminde oluşan değişiklikler ve hormonal değişiklikler sayılabilir. Ancak bunların hiçbirisinin tek başına endometriozise neden olduğu gösterilememiştir.
Belirtiler:
Endometrioziste en sık görülen belirtiler kronik kasık ağrısı, adet sırasında ağrı, cinsel ilişki sırasında ağrı ve çocuk sahibi olamamadır. Daha az sıklıkta adet öncesi damla damla kanama, dışkılama sırasında kanama, kanlı idrar, ciltte mor renkli kabarıklıklar ve öksürme ile kanama görülebilir. Adet döneminde ishal, kanlı dışkılama ve karında ağrı endometriozisi düşündürür.
Tanı:
Endometrioziste tanı laparoskopi ve biopsi ile konur. Klinik belirtiler endometriozisin evresi, yani yaygınlığı ile direk olarak bir ilişki göstermeyebilir. Erken evre endometriozis odakları metabolik olarak daha aktif olduğu için ağrı daha şiddetli olabilir ve yine salgılanan bazı maddelerden dolayı kısırlık olabilir.
Endometriozis İlerleyici Bir Hastalıktır. Yapılan çalışmalarda tedavi edilmeyen hastaların %47-64’ünde, tedavi verilen hastaların ise %20’sinde endometriozisin ilerlediği görülmüştür. Bu nedenle endometriozis tanısı alan hastalarda ilerlemeyi önlemek için tedavi etmenin yararlılığı savunulmaktadır. Endometriozis odakları önce beyaz bir kabarcık şeklinde görülürken zaman içerisinde kırmızı ve daha sonra siyah renk almaktadır.
Endometriozis-Kısırlık İlişkisi:
Endometriozisli hastaların % 30-40’ında kısırlık sorunu görülmektedir. Bu oran normal populasyonda görülen sıklığın 3 katı kadardır. Yapılan çalışmalarda aylık gebe kalma şansının endometriozisli hastalarda anlamlı olarak daha düşük olduğu gösterilmiştir. İleri evre hastalarda bu düşüklük yapışıklıklara bağlı antomideki bozulmaya bağlıdır. Erken evre hastalarda ise hormonal bozukluklar, yumurtlama bozuklukları ve bağışıklık sistemi bozuklukları gibi nedenler öne sürülmektedir.
Tedavi: Endometriozisli hastalar iki nedenle tedavi için başvurabilir: Ağrı ve çocuk sahibi olma isteği.
Tıbbi Tedavi: Ağrı nedeniyle başvuran hastalarda ilaç tedavisi ile % 90 iyileşme veya ağrıda hafifleme sağlanabilmektedir. İlaç olarak doğum kontrol hapları, danazol, gestrinon, medroksiprogesteron asetat ve GnRH analogları adı verilen ilaçlar kullanılabilmektedir. İlaç tedavisi kesildiği zaman ağrı yakınmalarında büyük olasılıkla tekrarlar görülebilmektedir.
Çocuk sahibi olmak isteyen hastalarda ise tek başına tıbbi tedavi, cerrahi öncesi veya sonrasında yapılan tıbbi tedavinin gebelik oranını artırmadığı gösterilmiştir.
Cerrahi Tedavi: Endometrioziste esas tedavi cerrahidir. Çocuk sahibi olmak isteyenlerde hafif vakalarda endometriozis odaklarının yakılması gebelik oranını artırmaktadır. Bu nedenle tanısal laparoskopi yapıldığında hafif endometriozis odaklarına rastlandığı zaman yakılması önerilmektedir. Ayrıca hastalığın ilerleyici özelliği gözönünde bulundurulduğunda endometriozis odaklarının yakılmasının ilerlemeyi azaltacağı da düşünülebilir. İleri evre hastalarda ise bütün endometriozis odakları yakılır, yapışıklıklar açılarak anatominin normale dönmesi sağlanır ve büyük odaklar çıkarılır. Özellikle yumurtalıkta çukulata kisti (endometrioma) adı verilen kistlerin mutlaka çıkarılması gerekir. Çünkü bu kistler çevre dokularda yapışıklıklara neden olmakta ve yumurtalık dokusunu tahrip ederek kapasitesini azaltabilmektedir.
Kombine Tedavi: Bazı hastalarda cerrahi öncesi veya sonrasında ilaç kullanılabilir.
Sadece ağrı yakınması olanlarda ise tıbbi tedaviye yanıt alınamazsa cerrahi olarak yapışıklıkların açılması ve endometriozis odaklarının yakılması veya çıkarılması ile önemli ölçüde iyileşme sağlanabilir. Yanıt alınamayan hastalarda rahime giden sinirler veya sakrumun hemen önündeki sinirler kesilerek iyileşme sağlanabilir. Bazı hastalarda rahim ve yumurtalıkların alınmasına kadar gidilebilir.
