İyi davrandığı için çocuğunuzu övmeniz ve ödüllendirmeniz ne kadar önemliyse çocuğunuzun uygunsuz davranışlarını kontrol etmeniz ve sınırlar koymanız da o kadar önemlidir. Davranış problemi sergileyen çocuklar, daha çok davranış standartları ve kuralları olmayan ailelerde görülmektedir. Tutarlı şekilde sınır koyma, çocuğun kendini sakin ve güvende hissetmesini sağlayan temel unsurdur.
Yine de hatırlamak gerekir ki tüm çocuklar ebeveynin kurallarını ve komutlarını test ederler. Bu özellikle eğer ebeveyn geçmişte tutarsız davrandıysa ve kuralları uygulamadıysa geçerlidir. Bu tarz bir test ile karşılaşacağınıza hazırlıklı olun çünkü bir çocuk kuralın gerçekten işlemekte olduğunu ancak onu test ederek anlayabilir. Yanlış davranışların sonuçları tutarlı şekilde yaşatılırsa çocuklar, kendisinden beklenenin iyi davranışlar olduğunu öğrenir.
Araştırmalar normal çocukların ebeveyn ricalarının üçte birine itaat etmediklerini göstermektedir. Küçük çocuklar oyuncakları alındığında ya da istedikleri bir aktivite yasaklandığında tartışır, bağırır ya da öfke nöbeti geçirir. Okul çağı çocukları da istedikleri bir nesne ya da aktivite reddedildiğinde tartışırlar ve itiraz ederler. Bu normal bir davranıştır ve çocuğun bağımsız olma ihtiyacının sağlıklı bir ifadesidir. Bu tarz itirazlar olduğunda şahsınıza saldırı olarak almayın. Hatırlayın ki çocuğunuz tutarlı mısınız diye görebilmek için kurallarınızı test ediyor. Eğer tutarlı değilseniz bir dahaki sefere daha güçlü şekilde test edecektir. Çocuğunuzun itirazlarını, bir tür öğrenme deneyimi, içinde yaşadığı dünyanın sınırlarını keşfetme ve hangi davranışın uygun hangisinin uygunsuz olduğunu anlama yolu olarak değerlendirmelisiniz.
Ebeveynler genellikle çocuklarına sınır koyarken zorlanma yaşarlar. Aşağıda sınır koyma konusunda zorlanmaları azaltacak bazı çözüm yöntemlerini bulabilirsiniz.
Komutları azaltın
Sık komut vermek çocuğun davranışlarını düzeltmez. Bu nedenle çocuğunuza verdiğiniz komutların sayısını ve tarzını iyi değerlendirmeli ve sayıyı en gerekli olanlarla sınırlı tutmalısınız.
Bu konuda faydalı olacak bir egzersiz aileniz için önemli kuralları yazmaktır. Muhtemelen, 5 ya da 10 tane kuralın sizin için yıkılamaz kurallar olduğunu fark edersiniz. Bu kurallar buzdolobına ya da bütün ailenin görebileceği başka bir yere yazılabilir. Böylelikle, bakıcı dahil herkes kuralları öğrenir. Kural listesi şöyle bir şey olabilir:
o Arabadayken kemer her zaman takılmalı
o Vurmaya izin yok
o Evin içinde bir şeyleri fırlatmaya izin yok
o Yiyecekler mutfak dışına çıkmamalı.
o Camın pervazına çıkılamaz
o Tuvalete el sokulmaz
Önemli kuralları belirledikten sonra göreceksiniz hem bu kuralları ifade ederken daha net olabiliyorsunuz aynı zamanda da gereksiz diğer komutları sayısını azaltabiliyorsunuz. Sonuç olarak çocuğunuz kurallarınızın önemli olduğunu ve bu kurallara itaat beklendiğini öğreniyor.
İtaat edebilmesi için zaman tanıyın
Bazen ebeveynler çocuğa, ricalara itaat etmesi için fırsat tanımazlar. Örneğin, Başar’ın annesi oğluna “Salıncaktan in” der ve Başar’ın bu komuta uyup uymayacağını beklemeden Başar’ı salıncaktan indirir. Özellikle güvenlik konularında anında itaat şart olsa da, birçok durumda çocuk itaat etme konusunda başarıya ulaşmak için kendisine zaman tanınmasını hak etmektedir.
Bir komut verdikten sonra durun. Eğer sabırlı bir şekilde beklemenize yardımcı olacaksa içinizden 5’e kadar sessizce sayabilirsiniz. Çocuğunuza itaat etmesi için vakit tanıdığınızda söyleneni yapma ihtimalinin arttığını göreceksiniz.
Seçenek sunun
Çocuğunuza sınır koyarken bir yandan da yapabileceği güzel şeylere dair öneriler sunmaya özen gösterin. Şöyle diyebilirsiniz: “Şu anda tv seyredemezsin ama benimle yapboz oynayabilirsin” ya da “Babanın eşyalarıyla oynayamazsın ama bahçede top oynayabilirsin”. Bu tarz bir yaklaşım güç mücadelelerini azaltır çünkü çocuğunuzla ne yapamayacağı konusunda tartışmak yerine olumlu başka bir aktiviteye odaklanmış olursunuz.
Komutun sonrasında övün ya da sonucunu yaşatın
Bazen ebeveynler çocuğun verilen komuta uyup uymadığını fark edemezler. Eğer komutun takibi yapılmıyorsa yani çocuk itaat ettiği zaman övgüyle teşvik edilmiyor ya da itaat etmediği zaman çocuğa sonucu yaşatılmıyorsa çocuk komutlarınızı görmezden gelmeyi benimseyecektir.
Sınır koyma, sevgi verme kadar önemli ve gerekli olan bir ebeveynlik sorumluluğudur. Çocuğumuza sınır koyma konusunda pek çok sebeple zorlanıyor olabiliriz. Bu zorlanmayı yaşadığınızda profesyonel destek almaktan çekinmeyin. Ebeveyn-çocuk arasında kronikleşen çatışmalar çocuk gelişimine ciddi zararlar vermekte ve sonradan düzeltilmesi imkansız hale gelebilmektedir.
Sinem Olcay
Uzman Psikolog (Aile ve Çocuk Gelişimi)
