Kış mevsimi boyunca çocuklarda en sık görülen enfeksiyonlar solunum yolu enfeksiyonlarıdır.
Solunum yolumuz burnumuzun ucundan bronşlarımızın en son noktası olan “alveol” dediğimiz kanımızın oksijenlenmesini sağlayan yere kadar olan hava sütunudur. Nasıl derimiz vücudumuzun dış yüzeyini kaplamışsa bu hava yolunun her yerini bir hücre tabakası ile kaplanmıştır. Bu hücreler sürekli salgı yaparak hava yolunu nemli tutar, hücrelerin üzerlerindeki titrek tüylerde buraya gelen yabancı maddeleri dışarı atar. Ayrıca salgıladıkları sıvının içinde bir çok antikor, akyuvar vb vardır ve solunum yolunu enfeksiyonlara karşı korur.
Solunum yolunun sahip olduğu bölgeye göre enfeksiyonları farklılık gösterir. Örneğin “üst solunum yolu” denilen yer gırtlağımızın (larinks) üstünü ifade eder. Bu nedenle “üst solunum yolu enfeksiyonu” denilince nezle, grip, bademcik iltihabı (tonsillit), sinüzit, kulak iltihabı (otit), krup (larenjit) anlaşılır. “Alt solunum yolu” ise gırtlağımızın altıdır. Bu nedenle “alt solunum yolu enfeksiyonu” denilince özellikle zatürree (pnömoni), bronşit vb anlaşılır. Bu enfeksiyonlar sırasıyla şu özelliklere sahiptir:
En Sık Çocuk Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu: Nezle ve Grip
Çocuklarda en sık görülen enfeksiyondur. Ayrıca çocukların en sık doktora başvurma nedenidir. Nezleyi sayısı 200 ün üstünde olan üst solunum yolu virüsleri yapar. Gripi ise “influenza” denilen virüsler yapar.
Nezle etkeni virüs çocuğa anne babadan, okuldan yada çocuğun bulunduğu kalabalık ortam (kreş, anaokulu…) bulaşır. Hele kreş ve anaokuluna giden çocuklar için nezle riski 4-10 kat fazladır. Ayrıca kalabalık alışveriş merkezleri, çocuk oyun alanları, kalabalık misafirlikler de bulaşma için uygun yerlerdir. Bulaşma ya hasta kişinin tükrüğünün el yada eşyalarla çocuğa geçmesi yada öksürük ve aksırıkla etrafa dağılan virüslerin çocuğa ulaşması ile olur. Hastanelerde de nezle etkeni virüs bulaşabilir. Ancak hastanelerde bu tür bulaşmayı engellemek için hasta olan çocuk sağlık personeli tarafından ellenince bir başka çocuğa geçmeden önce el temizliği yapılır, ortak kullanılan sağlık malzemeleri (buhar cihazları, nebulizörler..) için hastaya özel setler kullanılır, özel girişim birimlerinde (serum takma, biyopsi alma, ameliyathane..) dezenfeksiyon yapılır.
Virüs çocuğa bulaşınca önce bir miktar halsizlik, huzursuzluk, iştah kaybı ve burun akıntısı arkasından ciddi burun tıkanıklığı, ateş yüksekliği ve öksürük gelişir. Hatta kusma, bulantı, ciddi beslenme reddi olabilir. Burun akıntısı, tıkanıklığı ve buna bağlı geniz akıntısı ile gelişen öksürük gece uykuya dalmayı engeller. Uyuyamayan çocuk daha da huzursuz ve bitkin olur. Bu çocuklar için yapılacak en doğru tedavi ve izlem yaklaşımı mümkünse aşağıda bahsedilecek olan komplikasyonlar açısından hemen bir doktora başvurmaktır. En iyi tedavi ise bol miktarda sıvı vermek (varsa anne sütü, su, süt, mama, meyva suyu, çorba….), burunlarını yıkamak ve açıcı burun damlası kullanmak ve doktor kontrolünde yaşına uygun nezle ilacı almaktır.
Eğer burun tıkanıklığının belirgin olduğu dönemde bir kulak ağrısı gelişmişse yada bebek çok huzursuz ise çocukta orta kulak iltihabı (otit) gelişmiş olabilir. Çünki orta kulaktan buruna bir boru (öztaki borusu) gelir. Eğer bu boru tıkanırsa orada iltihap olur. Hemen doktora başvurulmalıdır. Yapılacak olan en önemli yanlış ateşi var ve boğazı kızarık diye hemen antibiyotik başlamak veya ateşini düşürmek için soğuk suya sokmak veya kusuyor diye beslenmesini kesmektir. Bulgular eğer gerekli destek tedavi verilmişse 3-7 günde geçer. Ancak 7-10 günden fazla süren öksürük ve burun tıkanıklığı varsa sinüzit gelişmiş olabilir. Ayrıca bu nezle bulguları devam ederken çocuğun göğsünden bir hırıltı geliyorsa veya kedi mırıltısı gibi bir ses duyulmuşsa bronşit gelişmiş yada çocuk astımlı olup atak geçiriyor olabilir. Nezle astımı en çok alevlendiren hastalıktır. Hatta anneler şöyle ifade eder: “benim çocuğumun nezle grip oluyor ve bronşlarına iniyor”. Eğer böyle bir durum tekrarlamalar gösteriyorsa mutlaka astım düşünülmeli ve bir çocuk alerji uzmanına başvurulmalıdır.
Astımlı çocuklar bu şeklide defalarca bronşit teşhisi alarak yanlış bir şekilde sürekli antibiyotik ve öksürük şurupları ile tedavi edilmektedir. Bu hastalarda sık antibiyotik kullanımı yanlıştır ve hastalığın daha da kötü olmasına neden olur.
Grip
Gripi ise sadece bir virüs (influenza) yapar. Yine yukarıda belirtilen nezle bulguları vardır. Ama aynı zamanda çocukta çok belirgin halsizlik, bitkinlik, kas ağrıları, eklem ağrıları ve daha sık ve şiddetli öksürük vardır. Bu çocuklarda daha sık ve kolay bir şekilde zatürree gelişebilir. Astım varsa alevlenebilir. Astım dışında kronik bir akciğer hastalığı (obliteratif bronşiolit, kistik fibrozis…) varsa bu hastalığın daha da kötüleşmesine neden olur. Aynı zamanda kalp, böbrek, şeker vs hastalığı olan çocuklarda hem daha ağır seyrede hem de hastalıklarını kötüleştirir. Hatta ölümlere neden olabilir. Bu nedenle her eylül-ekim ayında grip aşısı bu hastalıklar açısından riskli olan çocuklara yapılmalıdır. Ancak bu aşının normal sağlıklı çocuklara yapılmasının bir gereği yoktur. Ayrıca bu aşı nezleye karşı koruyucu değildir. Sadece bu virüse karşı koruyucudur ve yapılınca çocuğun nezle geçirmemesi beklenmemelidir.
Bademcik İltihabı (Tonsillit)
Nezleden farklı olarak bademcik iltihabının nedeni Streptokok denilen bakterilerdir. Bu da çocuğa aile, kreş, okul yada kalabalık bir ortamdan bulaşır. Bu bakteriler bir lenf bezi olan bademciğe (tonsil) gelerek yerleşir. Eğer çocuğun direncinde bir düşüklük varsa orada enfeksiyon yapar. Burada oluşan yangı ile bulgular çıkar. Bazen çocuğun direncini düşüren neden önceden geçirmekte olduğu bir nezle olabilir. Bu nedenle de önce nezle bulguları çıkar ve sonra bademcik bulguları devam eder. Hatta yukarıda belirtildiği gibi nezlede gerekmekdikçe asla antibiyotik verilmemelidir.
Bu nezleli hastalara maalesef ve maateessüfki çok sık antibiyotik başlanır. Tabiki bu antibiyotik boşunadır ve tam nezle bulguları geçerken aile antibiyotik kullanırken bademcik bulguları çıkar. Çünki başlangıçta verilen antibiyotik virüse etki etmez. Ama nezle çocuğun direncini düşürdüğü için bademcik başlamıştır. Ancak gereksiz kullanılan antibiyotik bakterinin direncini arttırdığı için antibiyotik ona etki etmemiş ve iltihap yapmıştır. Hastada nezleden daha fazla miktarda ateş yüksekliği, çok belirgin halsizlik, boyun lenf bezelerinde şişme, kusma, bazen deride kırmızı lekeler görülür. Boğaza bakıldığında beyaz iltihap odakları bademcikte fark edilir (kript). Mutlaka doktora başvurulmalı ve gerekli tedavi alınmalıdır. Bademcik geçince bazı hastalarda komplikasyon çıkabilir. Bu kalp, eklem romatizması ve böbrek iltihabıdır (glomerülonefrit). Bu nedenle bademcik geçiren çocukların eklem ağrısı, devam eden halsizlik, çarpıntı, göğüs ağrısı veya kırmızı renkli idrar çıkışı varsa hemen doktora başvurulmalıdır.
Sinüzit
Çocuklarda her yaşta görülebilir. Sadece büyük çocuklarda görülebilir diye inanılıması yanlıştır. Yenidoğan bebekte bile olabilir. En sık nedeni yukarıda bahsedilen nezle, grip yada uzzn süreli burun tıkanıklığı yapan bir durum varlığıdır. Çünki bu sırada sinüslerden buruna gelen borular (ostium) tıkanır. Bu nedenle sinüsler hava alamaz ve içlerindeki sıvı boşalamayıp göllenir. Bu durumda burnumuzda normal de zararsız olarak duran bakteriler üreyerek orada iltihap yaparlar. Bu nedenle nezle ve grip bulguları 7-10 günden uzun sürüyorsa, burundan sarı-yeşil renkli akıntı geliyorsa, çocuğun öksürük şikayeti devam ediyorsa, hele geceleri öksürüyorsa mutlaka bu çocukta sinüzit düşünülmelidir. Tedavisinde uzun süreli ve yeterli doz antibiyotik yanında iyi ve etkili burun açma yönetmleri kullanılmalıdır. Eğer bunlar yapılmazsa başarısızlık riski yüksektir.
Orta Kulak İltihabı (Otitis Media)
Orta kulak iltihabı da aynı sinüzit gibi gelişir. Çünki bunun da en sık nedeni yukarıda bahsedilen nezle, grip yada uzun süreli burun tıkanıklığı yapan bir durum varlığıdır. Çünki bu sırada orta kulakdan buruna gelen boru (öztaki borusu) tıkanır. Bu nedenle işitmeyi sağlayan orta kulak hava alamaz ve içindeki sıvı boşalamayıp göllenir. Bu durumda burnumuzda normal de zararsız olarak duran bakteriler oraya doğu gider ve üreyerek orada iltihap yaparlar.
Orta kulak iltihabı sinüzitin aksine nezle anında gelişir. Ancak ortak kulak iltihabında bunlardan başka çok önemli bir neden özellikle bebeklerin yatarak beslenmeleri hele yatarken biberonla beslenmeleridir. En önemli bulgusu ani başlayan şiddetli kulak ağrısıdır. Buna sıklıkla ateş yüksekliği, kusma, hatta ishal eşlik eder. Çocuk eğer tarif edebiliyorsa işitme kaybı vardır. Bebeklerde çok ciddi huzursuzluk ve kusma tipikdir. Bazen çok şiddetli iltihaplarda aniden ağrı geçer ve bebek susar bu durumda mutlaka kulağın iltihabın baskısı ile delinebileceği akılda tutulmalıdır. Her türlü orta kulak iltihabı durumunda hemen doktora başvurulmalıdır. Çocuk tedavi edildikten sonra mutlaka bir ay izlenmelidir. Çünki iltihap geçtikten sonra orta kulakda sıvı birikimi olabilir ve bu işitme kaybına neden olabilir. Bu sıvının kaybolduğundan emin olunmalıdır.
Zatürree (Pnömoni)
Çocuklarda en sık görülen alt solunum yolu enfeksiyonudur. Ayrıca çocuklarda özellikle ilk 3 yaşda olmak üzere en sık hastaneye yatış nedenidir. İyi tedavi edilmediği takdirde ölüme neden olabilir. Tüm çocuklar göz önüne alındığında % 70 etkeni virüslerdir. Ancak bu küçük çocuklarda daha çok virüs, büyük çocuklarda daha çok bakteri olarak gözlenir. Ancak bilinmelidir ki eğer çocuğun bir akciğer hastalığı yada bağışıklık sistemi hastalığı yoksa zatürree olması çok zordur. Sağlıklı çocuklarda zatürre sıklıkla nezle, grip yada benzeri çocuğu zayıflatan bir durum arkasından çıkar. Bu nedenle ya etken direk nezle, grip yaparak akciğere iner yada bu durumlarda zayıflayan bünye nedeniyle akciğere ulaşan başka bir virüs yada bakteri zatürree yapar.
Etken olan virüs veya bakteri sıklıkla çocuğa kardeşlerden, kreşden, okuldan yada kalabalık misafirliklerde erişkşnlerden bulaşır. Çocuklarda ateş, halsizlik, öksürük, sık nefes alma, çarpıntı, kusma, ciddi besin reddi görülür. Bebek ve küçük çocukların göğsünde ve karnında sık sık inip çıkmalar, inleme, kedi mırıltısı gibi bir ses duyulur. Burun kanatları hareket eder. Daha büyük çocuklarda bu bulgular az görülür. Bu çocuklarda ciddi göğüs ağırsı, yana taraflarında ağrı, ateş ve nefes alınca batma ve öksürük görülür. Her yaş grubunda mutlaka doktora başvurulmalıdır. Çocukların % 20 inde hayatlarında en az bir defa zatürree olur. Ama tekrar den zatürree yakınmaları varsa mutlaka astım, tüberküloz, bağışıklık sistemi hastalığı veya benzeri durumlar araştırılmalıdır.
